জয়মতী/দ্বিতীয় অঙ্ক
[ ২৩ ]
বগী।— দেহি ঐ, এনে হেন পুৰুষটি ৰজাই ঘুণীয়া কৰিবলৈ বিচাৰিছে।
কিনো কাঠচিতীয়া ৰজা ঐ? অহ, কিনো থুলন্তৰ ল-নী পুৰুষটি
একা! দেখিলেই ভোক-পিয়াহ হৰে! সঁচাকৈয়ে, গদাকোৱঁৰৰ দৰে
মানুহ এই পিথপীত নাই। যেনে মুনিহ, তেনে খাওন; আৰু যেনে
খাওন, তনে শকতি। অকলৈ দহজনক লব নহয়! পিচে,
গোটেইখন ৰাইজে ধেৰিলেনো বাৰু কেনেকৈ! সেই দেখিহে
কোৱঁৰে ভেশছন ধৰি গুচি আহিছে। পিচে, এনেকৈ নো কিমান
দিন ঘূৰিব দেহি—কোনে খুৱাব?মই দুখুনীৰ ঘৰত ৰাখিব পৰা
হলে যেনিবা বেটী-বৈ হলেও খুৱালোহেঁতেন। পিচে, কেনেকৈ
থাকিব,নগৰৰ পৰা নিচেই ওচৰ। ইয়াতে ৰজাৰ ৰণুৱাই পাইহি
যদি তেওঁৰ ফালে যে টানেই, আমাৰ ফালেও পটং! সেই হে এক
মনে বোলোঁ থাওক ইয়াতে দিনকেকে, আকৌ এক মনে বোলোঁ
সোনকালে গলেই হে ভাল। এই দোধোৰ-মোৰতে মোৰ টোপনি
নাহেঁ!কোৱঁৰে যেনিবা কৈছে, কাইলৈ দখিনৰ ফালে যামগৈ বুলি
পিচে, ঘপৰাই ওলায়হি বুলিছে! এঃ, যেই হওক,—মাৰেও মাৰক,
কাটেও কাটক,—মই হলে যা বুলিব নোৱাৰোঁ আই! দেহি ঐ!
জীয়াই থাকে যদি, কেতিয়াবা কি জানি এওঁৱেই বা ৰজা হয়?
তেনেহলে, মোৰ হক-নহওক, ৰাইজখন তৰিব। দৌতাটি ঐ!
কতনা নাে অইনাই সহিবাঁ ! আজিকালি আৰু ৰজা নামত হে, বিষয়া
হে ৰজা। গদা কোৱঁৰৰ দৰে ৰজা এগৰাকী হোৱা হলে যেনিবা দুখৰ
অন্ত পৰিলহেঁতেন—আইঔ ! এতিয়া হে মৰিলোঁ! কওঁতেই
ওলালেহি ।
(বগী গহীন হৈ বহে।)
(গােটাচেৰেক ৰাজসেনাৰ বেগেৰে প্রবেশ)
১ম, সেনা।— হেই বুঢ়ী, হেইটো বাৰীচুকেদি কোন গল?
বগী।— এ, বােপাই, সেইটো পাণ-সলােৱা নগা। কালিৰেপৰা আছেহি।
ভাতমুঠি দি বাৰীৰ বন কেডাল কটাই লৈছোঁ। বাঁৰী-দুখুনী মানুহ,
মােক নো এখন কোনে কৰি দিয়ে বোপাই !—বৰকৈ ফোঁপাইছ
দহােন ?—বহিবি নে ?
২য়, সেনা।— এৰা, তােৰ ইয়াত বহি মৰোঁ !
বগী।— এ, আই, মােক নাে ডাইনী দেখিলিনে বােপাই ঐ ! বােপাইহঁত,
তহঁত ৰজাৰ মানুহ নে কি ? —কি বিচাৰিছ ?
৩য়, সেনা।— নহয় নো কি আকৌ ; দেখিও দেখা নাই নে ধেন্দেলী ? গদা-
কোঁৱৰক বিচাৰি ফুৰা কথা এই জনীয়ে কবই নােৱাৰে হবলা!
বগী।— এ, কেলৈ নাে খং কৰ বােপাইটি। জানি নাে সুধিবলৈ ৰং লাগিছে
নে? বাৰু, তেনেহলে নালাগে বহিব, নকওঁ। এৰা, এখনমান
তামােল খােৱাৰ পৰৰ আগতে শকত-আৱত মানুহ এটা চুচুক-
চামাককৈ সৌ ফালে দি গৈছেগৈ। নিলগৰপৰা আৰজাতটো্ত
গদা কোৱঁৰ যেন লাগিল।
কেইটাই।—কেনি, কেনি, কেনি? কেতিয়া গল ? কিমান পালেগৈ ?
বগী।— (আঙ্গুলিয়াই) সউ ফালে। বেগেৰে গৈছেগৈ। লৰি গলে লগ
ধৰিব পাৰিবিগৈহঁক।
(সেনাদলৰ বেগেৰে প্ৰস্থান)
বগী।—(অকলে) ভাল আজি ঈস্পৰেহে ৰইখা কৰিলে! অতবোৰ ৰণুৱাৰ আগত কোঁৱৰে অকলে কি কৰিলেহেঁতেন! দেহিঐ, কোন্ বিধতাই নো ৰইখা কৰিব আকৌ? ইয়াত সৰহ দিন থকাটো হলে মই ভাল নেদেখিছোঁ। কোনোবা-এদিন আহি আন এজাক ৰজাৰ ৰণুৱাই আকৌ পাবহি। ইয়াৰপৰা সোনকালে পঠিয়াই দিয়াই ভাল। পিছে, ভাললৈ চাওঁতে বেয়াটো হে হবগৈ। যাও, দিনে-পোহৰে ৰান্ধি, কোঁৱৰক এসাঁজ ভোক গুচাই খুৱাওঁগৈ। দিনত ওলাবই নোৱাৰে; আজি ৰাতিয়েই গলে হে যোবা।
(প্ৰস্থান)
ৰজা।— সাদিনৰ অন্ত মন্ত্ৰি, চাপিল ওচৰ।
বু: গো:।— চাপিছে আমাৰো কাম;
আজি-কালিতেই হব ফলোদয়।
ৰজা।—কিবা হল আয়োজন?
বু: গো:।— গইছে এদল সেনা, আজি পুৱাতেই।
ঘূৰিব আবেলি।
ৰজা।—ঘূৰিব গদাক সই?
(দুৱৰীৰ প্ৰৱেশ)
দুৱৰী।— স্বৰ্গদেৱ।
দুৱাৰত দূত উপস্থিত।
বু: গো:।— ঘুৰি গই,
মাতি আন সত্বৰে ইঠাঁই।
দুৱৰী।— যিবা আজ্ঞা, দেউতা ঈশ্বৰ।
( দুৱৰীৰ প্ৰস্থান)
ৰজা।— কিবা অৰ্থে?
বু: গো:।— আনিছে বাতৰি জানো,
আলচা কথাৰ।
ৰজা।— শুভ নে অশুভ!
কিবা ভাব পালাঁ তাৰ?
(দূতে সৈতে দুৱৰীৰ পুনঃ প্ৰৱেশ।
বুঃ গোঃ।— কিবা বাৰ্ত্তা দূত?
দূত।— উলটিল সেনাপতি।
নাপালে সন্ধান কতো গদা কোঁৱৰৰ।
ৰজা।— নাপালে সন্ধান কতো!
দূত।— হৈছে স্বৰ্গদেৱ!
নিৰুদ্দেশ গদাপাণি, দিন চাৰি আজি।
নকয় ঘৰত কেৱে, নাজানে অপৰে।
উলটিল ৰাজসেনা, নাপাই বিচাৰি।
ৰজা।— সৰ্ব্বনাশ ডাঙ্গৰীয়া!
কি হব উপায়? জোকাই খেদিলাঁ দেখোঁ
বিষধৰ সৰ্প আজি!—নিৰুত্তৰ হাঁয়,
হলাঁ দেখোঁ তুমি?
বুঃ গোঃ।— ভাবিছোঁ উপায় আন।— স্বৰ্গদেৱ,
জানে সি সন্ধান, পত্নীয়ে অৱশ্যে তাৰ।
ৰাজাজ্ঞাত জয়মতী ডৰিব নিশ্চয়;
দুনাই সুধিলে টানি দিব জানো কই
পতিৰ উদ্দেশ।
(দূতৰ প্ৰতি) পুনৰপি গই দূত,
সুধি আহ গদা-প্ৰিয়া। স্থিৰ বাৰ্ত্তা লই
ঘূৰিবি ত্বৰিতে।
দূত।—যিবা আজ্ঞা ডাঙ্গৰীয়া!
(প্ৰস্থান।)
ৰজা।— মানিছোঁ আশ্বাস।
কিন্তু, ডাঙ্গৰীয়া, বাঢ়িছে আশঙ্কা ঘোৰ:
নাভাবিবাঁ জয়মতী সামান্য তিৰোতা,
জানো মই মনোবান্ধ সেই ৰমনীৰ।
দিব যে সহজে তেওঁ পতিৰ সন্ধান,
বিশ্বাস নহয় মোৰ।
বু: গো:।— চিন্তা নাই স্বৰ্গদেৱ!
জানো মই নাৰীপ্ৰাণ, জানো ভালোপায়।
নিদিয়ে সন্ধান যদি দূতৰ আগত,
সভাত কৰিলে থিয় দিবহি সম্ভেদ্,
লাঞ্ছনা ভয়ত।
ৰজা।—লাগিছে মনত মোৰো।
কিন্তু, জানাঁ, সৰ্ব্বভাৰ ৰাখিলোঁ তোমাত;
তোমাতে আশ্বাস মানি পুৱাম ৰাতিটো;
পুৱাতে মিলিম পুনু। (আসন এৰে।)
বু: গো:।— ভাল স্বৰ্গদেৱ।
যাওঁ ময়ো, আলচোঁ উপায় আৰু গই।
(প্ৰস্থান।)
চিনু নাগিনীৰ পঁজা।
(চিনু আৰু গদাপাণি)
চিনু।—ন, কি-বা-মা?
গদা।—নুবুজোঁ তোমাৰ কথা।
চিনু।— তুমি হলে টিঙ্গিমা নহয় না কি?
গদা।—একো বুজা নাই; মই ভৈয়ামৰ মানুহ।
চিনু।— আমি জানিলে, তুমি হলে টিফিমা আছে। টিঙ্গিমা কাপৰ তুমি
কেলে’ পিনিছে?
গদা।—মই টিঙ্গিমা টিফিমা একো বুজা নাই, মিতিনী।
চিনু।—অঃ, তুমি হলে টিক্ টিফিমা টাকিছে। টিঙ্গিমা হলে আমি-
মানুহকে কয়। টিফিমা হলে ভৈয়াম-মানুহকে কয়। জানিলে?
গদা।—ওঁ, জানিলোঁ, বুঢ়ী মিতিনী।
চিনু।—তুমি হলে বৈয়াম পৰা কেলে' আহিলে?
গদা।—ৰজাই মোক কাটিবলৈ বিচৰাইছে। সেই দেখি মই নগা সাজি
ফুৰিছে, মিতিনি।
চিনু।—আয়ু কেনে ডেকাটো। তোকে অলে কেলে' কাটিব?
গদা।—আৰু, মিতিনি। ৰজাৰ মানুহে মোক বিচাৰি ফুৰিছে। তই কাকো
নকবি দেই।
চিনু।— উঁঃ, নকয়। আমি হলে তোকে লুকাই টব। আয়ু, ইমান বাল
ডেকাটো! কেলে’ কাটিব? তুমি অলে বৈয়ামত নেযাবি দেই?
গদা।—নহয়, আই, মই যাব লাগিব। মই এটা ডাঙ্গৰ কথাৰেহে ইয়ালৈ
আহিছোঁ। সেই কাম হলেই মই আকৌ ভৈয়ামলৈ যামগৈ।
চিনু।—বাৰু, বাৰু, তুমি অলে যিনি দিন টাকিবি, হিমান দিন টাকিবি
দেই। আমি হলে এতিয়া বুঁই দেকিব যাইছে। তুমি হলে গৰতে
বহিবি। আমি-জীয়েক জিনু ভি ইয়াতে বহিছে। ৰজা-মানু আহিব
হলে জিমু তোকে কৈ দিব। তুমি হলে পলাই টাকিবি দেই।
(চিনুৰ প্ৰস্থান।)
গদা।— মহান উদ্দেশ্য মোৰ
সাধোঁ কিনো মতে। নাজানো নগাৰ কথা;
বুজাওঁ কিমতে মোৰ গুপুত বাসনা?
গোটাওঁ কিৰূপে , ৰণ-বল মোৰ।
নালাগে অধিক মোক; ক্ষুদ্ৰ এটি দল,
পাওঁ যদি আশে-পাশে বাছনি নগাৰে,
হব সেয়ে যোগ্য বল শত্ৰু জিনিবৰ।
অহ, বুঢ়ীটিৰ কি যে স্নেহ!—হয় যদি
সিদ্ধি কিবা, হব পাৰে বুঢ়ীটিৰ গুণে।
দেখোঁ কিবা হয়।
জি।—আ-কি-ত! তুমি অকলে টাকিছে।
গদা।— লগ হেৰুৱালোঁ; অকলে নাথাকি কি কৰিম।
জিনু।—কেলে, আমি হলে তুমি লগতে টাকিছে নহয় না? তুমি
নকৰিব দেই। আমি তোকে ৰাকি টাকিছে।
গদা।—ভয় নকৰিও ভয়াতুৰৰ কাম কৰি আহিছোঁ; আৰু নো কি ভয়
নকৰিম!—বাৰু, ভয় নকৰোঁ।
জিনু।—আমি তোকে হলে পাঁচদিনপৰা ডেকিছে দেই। তুমি হলে
আমিথানৰ পামতে বহিছিলে নহয় না?—হেই ডাঙ্গাৰ পাথৰ ওচ্ৰতে?
গদা।—হয়, তাতে কেদিনমান আছিলোঁ।
জিনু।—তুমি হলে বাগি আহিছে দেই। আমি জানিছে।
গদা।—কেনেকৈ জানিলি? মই দোখান ইয়াৰ আগেয়ে তোক চিনাকি
দিয়া নাই। দুইৰো কেতিয়াও দেখাদেখিও হোৱা নাইচোন।
জিনু।—তেনেক' জানিলে। ৰজা-মানু' হলে তোক বিচাৰিছে নহয়?
আমি ডেকি টাকিছে। হেঁই দিতে হৰ মানু’ আহিছে। তোকে
হলে মানুখান ডেকিছে দেই। আমি হলে তেতিয়া হেই ডাঙ্গাৰ
পাথৰ-ওপৰ্তে উঠিলে। আমি হলে ধান বুকিবলে কাপৰা লগতে
এটা দুলি হাজিছিলে দেই। আমি ওপৰ্ পৰা হেই দুলি লহং কৰি
মেলি দিলে। তুমি হলে তাতে লুকালে। টিফিমা মানু’ হলে দেও
আছে জানিলে। হিটোখান বয় কৰিলে। পলাই গলে।
গদা।—অহ, দয়াময়ি! তুমিহে ৰাখিলাঁ সেই দিনা? জিনু, কিয়নো
কৰিলি দয়া?
জিনু।—আমি হলে তোকে বাল্ পায়।
গদা।—কিয়নো ভাল পাৱ জিনু?
জিনু।—এনেয়ে বাল্ পায়। তোকে হলে আমি মৰম লাগে।
গদা।—এদিনতে দুৰ্ভগীয়ালৈ তোৰ কিয় মৰম লাগিল? তুমি দেবী, তুমি
মোক বিপদত তাৰিলাঁ।
জিনু।—তুমি ইয়াতে নাই আহাতে, জানি হলে দিন-দিন ডেকিব যাইছে।
দিন-দিন তোকে হলে আমি বাল্ ডেকিছে। তুমি হলে বৈয়ামতে
নাযাব দেই?
গদা।— (মনতে) ওখপাহাৰত বাস, আজলী নাগিনী, নাজান কুটীল ভাব
নীচ ভৈয়ামৰ। ( ফুটাই ) লাগিব যাব জিনু!
জিনু।— তুমি লগতে হলে আমি ভি যাব দেই?
গদা।— কি কৰিবি, তই গৈ জিনু?
জিনু।— তাকে হলে আমি ডেকি টাকিব।
গদা।— দুখ পাবি মোৰ লগত ফুৰি, জিনু!
জিনু।— আমি হলে হৰ ফুৰিব পাৰে। তুমি লগতে যালে দুক্ নাপায়।
গদা।— বাৰু, পাচে দেখা যাব, জিনু।
জিনু।— বাৰু, তুমি হলে বুঁই ডেকিব যাব না।
গদা।— ওঁ, যাব পাৰোঁ৷ কিমান দূৰৈ?
জিনু।— হৰ দুৰতে নাযায়। আহিবি। আমি পিছে পিচে আহি টাকিবি।
(প্ৰস্থান।)
কিয়নো জীয়াই আছোঁ, আৰু কিবা আশা ধৰি।
আজিও ধৰিছোঁ দেহ, প্ৰাণ মোৰ গল এৰি॥
যি গছৰ হই ছাঁয়া, ধৰিলোঁ সংসাৰ মায়া;
নাই আজি সেই তৰু, ধৰোঁ কায়া কেনে কৰি॥
বেলাটো বিৰহ যাৰ, অসহনী লাগে ভাৰ;
নাই তেওঁ দিন চাৰি, আছো মই দেহ ধৰি॥
বহুভোগী প্ৰাণধন, নুবুজে অপৰে মন,
কি ভোগ মিলিছে আজি ভিখাৰী বেশেৰে ঘূৰি॥
ৰাখোঁ প্ৰভো! বিশ্বেশ্বৰ, ৰাখাঁ মোৰ প্ৰাণেশ্বৰ,
অন্নপূৰ্ণা দিবাঁ ভোগ, য’তে ত’তে অৱতৰি॥
নগাৰ নগৰা বান্ধ, দিলোঁ আঁটি আতি টান,
সহিছে কনা জানো, কুৰূপ সাজেৰে ফুৰি॥
(নীৰৱ)
আছা কত কিবা ভাৱে,
প্ৰাণেশ্বৰ মোৰ? সঙ্কেতে মনৰ ভাব
বুজি কোনে আজি, তুষিছে বিৰহী প্ৰাণ?—
বুজে কোনে মন তৱ, অভাগিনী বিনে!
কিননা বেশ ধৰি হাঁয়, গঁলা প্ৰাণধন;—
সুকোমল শৰীৰত বেতৰ নগৰা !
দেহ-মন-প্ৰাণ পৰিছে মলিন জানো
অজ্ঞাতবাসত!—
(নীৰৱ)
হে নাথ, অনাথ নাথ, ক্ষেমিবাঁ ই দায়,
তৱ আগে স্বামীপদ স্মৰোঁ এটিবাৰ।
পতিগতি, পতিমুক্তি, পতিপদসেবা,
সতীৰ প্ৰথম কাম, বিধিৰ বিধান।
নিচিন্তি পৰি পদ, আন দেৱ-দেবী
পুজা বিধি নাই; এতেকেসে অন্তৰ্য্যামী,
ক্ষেমিবা বেটীৰ দায়!—সৰল গোহাৰি
আৰু দুখুনীৰ,—ৰাখাঁ মোৰ স্বামী,
নিৰাশ্ৰয়, নিঃসহায়, নিজগুণে প্ৰভো!
চুলি ছিঙ্গি কৰিছোঁ কাতৰ,—কৰাঁ দূৰ
শতেক অপায় দেৱ, পতি-দেৱতাৰ।
শুনিছিলোঁ, সাবিত্ৰীয়ে পতি-প্ৰাণ-দান,
লভিছিল হাতে-হাতে, পুজি ধৰ্ম্মৰাজে;
পালে আৰু বহু দান স্বামীৰ কাৰণে।
পুজিছোঁ বেটীয়ে ময়ো, হোৱাঁ তুষ্ট দেৱ,
দিয়াঁ আজি মোক স্বামীৰ মঙ্গল দান।
আছেমানে ক্লেশৰাশি পতিধনসই,
দিয়াঁ মোক ভোগ তাৰ, খণ্ডেক অপায়। (নীৰৱ)
আহিনী।— আইদেও!
ৰাজ-দূতে কৰে নিবেদন।
জয়া।— (অবিচলিত ভাৱে) ঘূৰিগই আন মাতি;
সোধোঁ প্ৰয়োজন।
আহিনী।— আনো মাতি আইদেও! (প্ৰস্থান)
জয়া।—(স্তৱ) আৰু, প্ৰভো! দুটি পুত্ৰ, বীৰৰ সন্তান
ৰাখিছোঁ ৰখীয়া হই। দিয়াঁ তযু কৃপা,
হোক দুয়ে পিতৃতুল্য বীৰবাহু; পিতৃৱত
বাঢ়ে যেন দিনে। স্বামীৰ গৌৰৱ আৰু,
বাঢ় যেন পুত্ৰ হন্তে মোৰ।
দূত।—(সেৱা জনাই) আইদেও!
পাচিলে দুনাই মোক, জানিবৰ হেতু
পতিৰ সন্ধান তৱ।
জয়া।—দিছোঁ সমিধান,—
নিদিও সন্ধান মোৰ পতিদেৱতাৰ!
আছেমানে দেহে প্ৰাণ, নিদিওঁ চাপিব
স্বামীৰ বিপদ, নিজে বাতৰি যোগাই।
দূত।—মন্ত্ৰীসৱে অনুৰোধ কৰিছে বিস্তৰ,
আপোন অপায় তৱ খণ্ডাবৰ হেতু,
পতিৰ সন্ধান কই।
জয়া।—বৃথা অনুৰোধ। নলৰে বচন মোৰ
লৰিলেও হিমালয়; পূবৰ সূৰুজ।
আৰু পছিমে উদয় যদি। কবি গই
বৃথা চেষ্টা ৰাজক্ষমতাৰ।
দূত।—আৰু, দেৰি!
নিবেদোঁ চৰণে তৱ;—নিদিলে সন্ধান,
হব লাগে চ’ৰালই তৱ আগমন।
জয়া।—কি কলি পাষণ্ড!
আছে কিবা প্ৰয়োজন, পূৰ-মহিলাৰ
ৰজাৰ চ'ৰাত গই?—কাৰ আজ্ঞা ইটো?
কোন্ দুৰাচাৰে কৰে এনে অবিচাৰ,
অৱহেলি ৰাজনীতি? কিবা অপৰাধ
কৰিছোঁ ৰজাক মই?
দূত।—কিবা অপৰাধ মোৰ? আজ্ঞাবহ দূত!
জয়া।—নাই দোষ তোৰ।
দোষী তোৰ আজ্ঞাকাৰী। ।—ইকি অবিচাৰ!
নিৰ্দোষী নাৰীক মাতি ভূঞ্জায় লাঞ্ছনা!
সাহিছে অৱলা জানি, তাতে অনাথিনী।
কিন্তু কি জানে সি,—সতীৰ ৰখীয়া পতি,
অনাথিনী-নাথ আছে পৰম-ঈশ্বৰ!—
নামানোঁ লাঞ্ছনা ভয়, নডৰোঁ ৰজাক,
শুনাম উচিত কথা চ’ৰালই গই।
যাবি দূত, কবিগই, গইছে পাচত,
আপোন ইচ্ছাৰে মই।
দূত।—শিৰে ধৰোঁ বাণী;
জনাম চ’ৰাত গই।
(প্ৰস্থান)
জয়া।—(চিন্তাযুত) যাব লাগে চ’ৰালই।
পতিযোগ্য সম্মানৰ আহিলা-পাতিৰে
বাহন যুগুত লাগে। ৰাখোঁ গই আৰু,
পোনা দুটি যতনেৰে সখীৰ বুকুত।
অপত্য চেনেহে মাথোঁ কৰিছে দুৰ্ব্বল,
কঁপিছে মাতৃৰ প্ৰাণ।
(প্ৰস্থান)
ৰাজমাও-টোল—ভিতৰ-চ’ৰা।
(ৰাজমাও আৰু ন্যায়সোধা গোহাঞি ফুকন)
ৰাজমাও।— পিছে, ডাঙ্গৰীয়া!
সতীৰ উদ্ধাৰ হেতু যুগুত উপায়
পালাঁ নে বিচাৰি কিবা?
ন্যায়সোধা ফুকন।— নেদেখোঁ উপায়!
মন্ত্ৰণাত মত্ত ৰজা; নামানে আমাক!
মাতৃৰ বুজনি বুলি, তৱ উপদেশে
জানোবা ধৰায় গুণ।
ৰাজমাও।— অৱশ্যে বুজাম মই।
কিন্তু, ডাঙ্গৰীয়া, নামানিলে কথা মোৰ
কি হব উপায়?
ন্যায়-ফুকন।— নিৰুপায় ৰাজমাও!
তথাপি এষাৰ চোৱাঁ কিবা ফলোদয়।
বুজাবাঁ বিশেষকই,—নীতিবিগৰ্হিত
নাৰী-অত্যাচাৰ কথা। তাতে জয়মতী
অতি পতিপ্ৰাণা;—পীড়ে যদি মহাসতী,
ৰাজলক্ষ্মী নৰব নিশ্চয়, ইন্দ্ৰবংশী
আহোম কুলত।
ৰাজমাও।—বুজাম তদ্ৰূপ।
ন্যায়-ফুকন।— আৰু এটি কব লাগে,—
নিৰাপদ এবে ৰজা; নাই গদাপাণি,
গল তেওঁ ৰাজ্য এৰি। আৰু যতমানে
আছিল কোৱঁৰ যোগ্য, হল অঙ্গক্ষত;
নাই আন ভয় আৰু, আছোঁমানে আমি।
কিন্তু, পীড়ে যদি সতী, বাঢ়িব বিপদ,
ধ্ৰুৱসত্য কথা; নৰ'ম সহায় আমি
নৰব সহায় কেওঁ কু-মন্ত্ৰীত বাজে।
ৰাজমাও।—স্বৰূপ কইছা তুমি।
যিমতে বুজাব পাৰোঁ, বুজাম নিশ্চয়,
সাধ্য যতমানে। কিন্তু, তুমি ন্যায়-মন্ত্ৰী,
নহবাঁ বিতুষ্ট। লৰামতি লৰা-ৰজা
ঘূৰিব আমাৰ বাটে। ঘূৰিব নিশ্চয়,
তোমাৰ সহায় পালে। মাতিছোঁ লৰাক
আজি দুপৰত।
ন্যায়-ফুকন।— কৰাঁ মাও, যিবা হয়, মাতৃৰ উচিত।
ফলে যেন আশা মোৰ ৰাজ্যৰ মঙ্গল;
পৰে যেন ৰক্ষা আৰু সতীৰ সম্মান।
—মাগিছোঁ বিদায় এবে। (ফুকনৰ প্ৰস্থান)
ৰাজমাও।— যোৱাঁ ডাঙ্গৰীয়া! (নীৰৱ)
নেৰিবাঁ মন্ত্ৰণা তৱ, নহবাঁ হতাশ।
বুজাওঁ কিমতে হয়, অবুজ সন্তান!
নামানি বন্ধুৰ কথা, হিত উপদেশ,
হইছে উন্মত্ত আজি শতুৰু লগত।
কিৰূপে ৰখাওঁ আজি সতীৰ সন্মান,
ৰক্ষা পৰে কিনো মতে জয়মতী প্ৰাণ।
আহাঁ মোৰ পুত্ৰধন, আহাঁ কাষলই;
দেখিছোঁ মলিন দেখোঁ মুখনি তোমাৰ?
ৰজা।—গুৰুতৰ ৰাজকাৰ্যে কৰিছে কাতৰ।—
কিবা অৰ্থে আজি মোক মাতিলাঁ জননি।
ৰাজমাও।—আছে অৰ্থ; কম পাচে।
আগে বাছা দেখোঁ তোৰ মন হৰষিত ।
ৰজা।—চাপি তৱ কাষ,
পাহৰিছোঁ কাৰ্য্যচিন্তা; লভিছোঁ জিৰণি;
শান্তিৰ এফেৰি ছাঁয়া পৰিছে প্ৰাণত।
কোৱাঁ মাতৃ, কিবা কাৰ্য্যে মাতিলাঁ সেৱকে?
ৰাজমাও।—শুনা মোৰ উপদেশ।
কুমন্ত্ৰণা শুনি তুমি নহবাঁ উতলা,
নুশুনিবা কথা আৰু পৰৰ অহিতে।
নানিবাঁঁ কলঙ্ক বাছা, আপোন কুলৰ,
নেখেদিবাঁ ৰাজলক্ষ্মী, নিজে নিলগাই
—অজ্ঞানৰ দৰে।
ৰজা।—কিবা কোৱাঁ মাতৃ মোৰ!
নুবুজোঁ কথাৰ পাক, তৰিছাঁ যি ভাৱে
অপায় সূচাই।
ৰাজমাও।—সতীৰ পীড়ন বাছা, নানিবাঁ মনত;
নিদিবা লাঞ্ছনা তুমি বোৱাৰী জয়াক।
অবাবত অলাভত, অবলাক তুমি,
পীড়িবাঁ কি বুলি!
ৰজা।—নহয় পীড়ন মাতৃ!
ৰাজ্যৰ মঙ্গল হেতু লাগিছে সন্ধান
গদাপাণি কোৱঁৰৰ; নিদিয়ে বাতৰি
গৰবিনী ভাৰ্য্যা তাৰ। কি দোষ আমাৰ?
ৰাজমাও।—নালাগে সন্ধান বাছা।
নাই আৰু ই ৰাজ্যত গদাপাণি বীৰ;
মৰিল কঠীয়া আন যোগ্য কোৱঁৰৰ।
কি ভয় তোমাৰ? আছোঁ মই, আছে আৰু
বিজ্ঞ মন্ত্ৰী সহায় তোমাৰ।
ৰজা।—নধৰিবাঁ মাতৃ মোক, কৰিছোঁ মিনতি;
নবধিলে গদাপাণি নুগুচে অপায়।
স্বৰূপ বাতৰি দিলে এৰোঁ জয়মতী;
শাস্তিৰ বিধান নতু নখণ্ডে কাচিত।
নধৰিবাঁ টানি মোক।—আহোঁ, মাতৃ, এবে;
আছে বহু ৰাজকাৰ্য্য কৰিবলগীয়া।
(বেগেৰ প্ৰস্থান)
ৰাজমাও।—নিৰুপায়।
নুঘূৰিল লৰা মোৰ বাটে।
স্বৰূপ ধৰিছে কথা বিজ্ঞ মন্ত্ৰীবৰে,
মন্ত্ৰণাত বশ আজি লৰা-ৰাজা মোৰ।
কোনোদিনা কৰা নাই, অৱহেলি মোক,
মাতৃৰ অপ্ৰিয় কাম; আজি মাথোঁ হআঁয়,
দেখিলোঁ অবাধ্য মোৰ বুকুৰ সন্তান!—
নেৰোঁ কিন্তু পিচ ময়ো। চাওঁ চিন্তি আৰু,
পাওঁ যদি ঘূৰাবৰ আন কিবা বাট।
(প্ৰস্থান)
ৰজাৰ বৰচৰা।
(বুঢ়াগোহাঞি ভাঙ্গৰীয়া অকলে)
বু: গো:।—নৰজিল কথা মোৰ;
নাপালোঁ সন্ধান। কিন্তু, তাৰ প্ৰতিফল
পাব হাতে-হাতে; নেৰিছোঁ প্ৰতিজ্ঞা ময়ো,
নেৰিম প্ৰাণান্তে। অন্ত কৰি গদাশক্তি,
নিষ্কন্টক সিংহাসন নকৰি নপৰোঁ।
মই জিৰণি পাটীত। আৰু মোৰ পণ,—
জিনিম বিপক্ষদল মন্ত্ৰণ-ফেৰত;
নৰজিব কথা কৰো বিজ্ঞমন্ত্ৰী বুলি।
ৰাখিছোঁ মুঠিত ৰজা; আৰু সভাসদ
আছে মোৰ সহায় বিশেষ; আছে আৰু
সেনাপতি বাহুবল মোৰ। ইচ্ছা কৰি
পাৰোঁ আজি, ভাঙ্গিব পাতিব সিংহাসন।—
ইচ্ছা মোৰ, এই ৰাজে কৰে ৰাজভোগ
অখণ্ড প্ৰতাপে আজি; নৰব জীবিত
অন্যজন ৰাজপাটলই। সিদ্ধি হব
গুপুত বাসনা মোৰ, উদ্দেশ্য মহান্;—
ৰাজ্যৰ ধৰণী নাম লম এইবাৰ,
ঘাই-মন্ত্ৰী নামে।
(সভাসদসকলৰ প্ৰৱেশ আৰু আসন গ্ৰহণ )
বৰপাত্ৰ।— আপ, দেখোঁ অকলই।
দেখিছো ভাবত আৰু, অতি নিমগন।
বুঢ়াগোহাঞি।—নৰজিল অনুৰোধ,
নিদিয়ে সন্ধান; দিলে কাঠ-সমিধান।
জয়াই উত্তৰ দিলে,—“নিদিওঁ সন্ধান
মোৰ পতি দেৱতাৰ; নলৰে বচন,
লৰে যদি হিমাচল!”-এনে গৰবিনী
গৃহিণী গদাৰ!
বৰবৰুৱা।—অতি অসহন কথা।
ৰজাৰ আজ্ঞাত এনে অৱজ্ঞা প্ৰকাশ
সহে কোন প্ৰাণে।
ৰজা।— ( সিংহাসনত বহি) কিবা হল ডাঙ্গৰীয়া!
কিবা সমিধান আনিলে উলটি দূতে?
বু: গো:।—কাঠ-সমিধান
আনিলে উলটি দূতে;— নিদিয়ে সন্ধান।
সগৰ্ব্বে শুনালে কথা,'নলৰে বচন'।
শুনা নাই জীৱনত নাৰী বচনেৰে,
এনে সমিধান দান ৰাজাজ্ঞা উৰাই!
ৰজা।—নানিলাঁঁ ধৰাই কিয়
তেতিক্ষণে গৰবিনী নাৰী?—মন্ত্ৰী তুমি,
কিয় হলাঁ ৰাজকাৰ্য্যত এনুৱা নত!
বু: গো:।— ৰখা নাই বাকী।
আছিল আদেশ মোৰ, ধৰি আনিবৰ,
নিদিয়ে সন্ধান যদি।
ৰাজখোৱা।— দূতৰে হে ত্ৰুটী তেন্তে?
ৰজা।— কত দূত, আন বান্ধি।
তুৰন্তে শালত তাক দিব লাগেগই,
আজ্ঞা হল মোৰ।
বন্দাপাল।— যিবা আজ্ঞা স্বৰ্গদেৱ।
দূত।—স্বৰ্গদেৱ, অপৰাধ—
ৰজা।—তুৰন্তে শালত, তুৰন্তে শালত।
(দূতক লৈ বলীপালৰ প্ৰস্থান)
আন বান্ধি অপৰাধী, আছে কোন্ আৰু;
হালে-হালে পঠিয়াওঁ যমপূৰী আজি।
কটোৱাল।— (আঁঠু লৈ) স্বৰ্গদেৱ!
দুৱাৰত উপস্থিত মহিলা বাহন।
বু গো:।—- হব পায় জয়মতী!
আনগই যথাসমাদৰে; আন জন
নাহিব লগত।
কটোৱাল।— যিবা আজ্ঞা, দেউতা ঈশ্বৰ!
(প্ৰস্থান)
ৰজা।— আহে কোন্ ভাঙ্গৰীয়া!
বু: গো:।—দেখোঁ আহে কোন্,
জয়মতী স্বইচ্ছায় আহিবৰ কথা।
ৰজা।—আনিছে সন্ধান জানে!
বু: গো:।— নোৱাৰিছোঁ কব।
জয়া।—নিবেদিছোঁ ৰাজভক্তি সিংহাসনলই।
ৰজা।— কোন তুমি, কিবা প্ৰয়োজন?
জয়া।—প্ৰয়োজন?
প্ৰয়োজন, ৰজাদেৱ, নাই একো মোৰ;
থাকে যদি আছে তোমাৰেসে। জয়মতী
নাম মোৰ,—ৰজাৰ বোৱাৰী।
ৰজা।—(বুঢ়াগোহাঞিলৈ চাই নিৰুত্তৰ)
বু: গো:।—(বৰবৰুৱালৈ চাই নিমাত)
বৰবৰুৱা।—(তলমূৰ কৰি নিমাত)
সভাসদ।—(আচৰিত ভাৱে তৱধ)
ন্যায়ফুকন।—(বিৰক্তিৰ হাঁহিৰে মুৰদুপিয়নি)
জয়মতী।—কিবা দৃশ্য ইটো!
কিয় হেন নিৰুত্তৰ, ৰজা-মন্ত্ৰীসভা?
গুপুত ৰহস্য কিবা?
ন্যায়ফুকন।— ৰহস্য উপাৰোঁ মই।
নাই মোৰ তুলমূৰ, চকু-লাজ-ভয়,
নডৰোঁ জয়াক।—পতি তৱ আজি ক'ত?
দিব লাগে সন্ধান চৰাত। সেই অৰ্থে
ৰাজাজ্ঞাত আগমন তোমাৰ ই ঠাই।
—দিয়াঁ সমিধান।
জয়া।—সমিধান, ডাঙ্গৰীয়া,
দিছোঁ মই যিবা হয়, দূতৰ আগত,
নাই আৰু কবলই; নলৰে বচন।
ৰজা।—দিব লাগে পতিৰ উদ্দেশ।
বু: গো:।— নহলে ভূঞ্জিবাঁ জানা, লাঞ্ছনা অশেষ?
বৰবৰুৱা।— ৰাজাজ্ঞা হেলন তৱ নহয় উচিত।
সমুচিত দণ্ড নতু, লাগিব ভূঞ্জিব।
জয়া।— ৰজাৰ অধীন প্ৰজা;—নোহে তাৰ হিয়া।
আজ্ঞাধীনা বুলি আজি আহিছোঁ ইঁঁঠাই
ৰাজাজ্ঞা পালন হেতু, পালিম যি পাৰোঁ;—
অহা নাই হিয়া মোৰ বলি দিবলই।
নিদিওঁ বুলিছোঁ মই স্বামীৰ সন্ধান,
নিদিম প্ৰাণান্তে। নডৰাই জয়মতী;
নেদেখাবাঁ নীচ বিভীষিকা! ৰখা নাই
বাকী আৰু লাঞ্ছনাৰ,—ৰজাৰ বোৱাৰী
হলোঁহি চৰাত থিয়; আহিল কুখ্যাতি
ইন্দ্ৰবংশী আহোমৰ আজি!—আছে নে কি
বাকী কিবা আৰু?
ন্যায়ফুকন।—নাই! নাই! নাই!
বৰবৰুৱা।—নকলে এৰণ কিন্তু, নেদেখোঁ তোমাৰ।
বু: গো:।— অশেষ যন্ত্ৰণা আৰু লাগিব ভূঞ্জিব।
ৰজা।— নকলে অৱশ্যে হব শাস্তিৰ বিধান।
জয়া।— কিয় এনে হীনবল দেখোঁ সিংহাসন।
কিয় অকাৰণ বিচাৰে কাতৰ ভাৱে,
সুদৃঢ় প্ৰতিজ্ঞ মোৰ পাবলই লৰ!
কিয় ভয় প্ৰদৰ্শন, শাস্তিৰ বিধান
ধৰিছে আগত মোৰ?—জনা আছে মোৰ,
লাগিব সহিব ক্লেশ নশ্বৰ দেহাত;
জানি-বুজি কৰিছোঁ যি হয়। নোহে মোৰ
মন বিচলিত; নহব কাচিত জানাঁ।
দেহাৰ পতন সতে মনৰ মৰণ,
নেদেখাঁ নিশ্চয় এই নাৰী জীৱনত।
কৰা ৰ্যিবা বুজা ভাল;— নিদিওঁ সন্ধান।
বু: গো:।— আতিকে দাম্ভিকা বাৰু, নহবাঁচো হেৰা।
দেখিলোঁ চকুৰে এই তোমা হেন তিৰী,—
দেখিছোঁ বিস্তৰ! কৰা নাই কেৱে এনে
ৰাজাজ্ঞা হেলন!—আপুনি মাতিজা যম,
কি দোষ আমাৰ?
ৰজা।— নোৱাৰি সহিব আৰু!
বন্দীপাল। বাজ কৰ, এই গৰবিনী।
নিতে নৱ শান্তি দিবি, কৰিবি জীয়াতু,
যদ্যপি নিদিব তাই পতিৰ বাতৰি।
(বন্দীপাল জয়মতীৰ পাচত সভয়ে থিয় দিয়ে।)
জয়া।— নোবোলাঁ অবাচ্য ৰজা, ‘তাই’ বচনেৰে;
প্ৰতিশোধ সমুচিত দিবহি কালত,
বীৰবাহু পতি মোৰ ঘূৰিব যেতিয়া।
আতিকে দুৰ্বল তুমি; নাই বীৰ তেজ।
নেদেখোঁ বীৰৰ চিন্ সমূলি তোমাত।
পতিৰ অজ্ঞাতে কোনে সতী পীড়নত
দেখায় মতালি! ধিক্ তৱ পুৰুষালি!
মহাপাপী তুমি, নাচাওঁ তোমাক আৰু!
ধাৰ্ম্মিকে তোমাৰ সঙ্গ নলব কাচিত।
বন্দীপাল! বল, যাওঁ, শান্তি-থানলই।
( বন্দীপালে সৈতে জয়মতীৰ প্ৰস্থান, —সভা নীৰৱ )
ৰজা।— কিবা ভাব অকস্মাৎ।
ছাতিলেহি চাঁত্কৰে ঘোৰ অন্ধকাৰে!
ভয়ঙ্কৰ ভবিষ্যত উদিছে আগত যেন।
নোৱাৰে বহিব স্থিৰে, লাগিছে বিষম।
সভা ভঙ্গ আজিলই, নাই আন কাজ।
জ্বলিছে সৰ্বাঙ্গ মোৰ, পোৰে জানো কিহে।
(ৰজা বিতত্ হৈ প্ৰস্থান)
বুঃ গোঃ।— দেখা নাই গতি ভাল। হব যে সফল
মোৰ প্ৰাণৰ উদ্দেশ্য, নাই তাৰ আশা;
প্ৰতিজ্ঞাত স্থিৰ জয়মতী—। নাই আশা;
মিছা হল সকলো যতন! ভয়ঙ্কৰ
পৰিণাম দেখিছোঁ আগত;—কিবা জানি
উটি সকলো দায় পৰে আহি গাত;
লাগে বা ভুঞ্জিব নিজে পাপৰ নিকাৰ।
বাজিছে বুকুত মোৰ, আশঙ্কাৰ শেল,
বজ্ৰসম কোব তাৰ! উঠাঁ সভাসদ,
যাওঁ ঘৰাঘৰি; ভগা-সভা ধৰি আৰু
নাই প্ৰয়োজন।
ন্যায়ফুকন।— যত অনৰ্থৰ গুৰি
একমাত্ৰ তুমি! পাপৰ প্ৰায়শ্চিত্ত এবে
এৰাবাঁ কিমতে?
(প্ৰস্থান)
