কথা-গীতা/ষোড়শ অধ্যায়
[ ১৫৬ ]
ষোড়শ অধ্যায়।
আসুৰী সম্পত্তিক এড়ি দৈবী সম্পত্তিক আশ্ৰয় কৰি পুৰুষ মুক্ত হয়, আক নিৰ্ণয় কৰিবাক লাগি ষোড়শ অধ্যায় বিবেচিবা। পূৰ্ব্ব অধ্যায়ৰ অন্তত কহিলা পুৰুষোত্তম যোগ বুঝি কৃতাৰ্থ হয়। তাতে কুনে ই তত্ত্ব বুঝে কুনে নুবুঝে এই অপেক্ষাত তত্ত্বজ্ঞানৰ অধিকাৰী অনধিকাৰী বিবেকৰ অৰ্থে ষোড়শ অধ্যায় আৰম্ভ কৰিলা। তাতে অধিকাৰীৰ বিশেষণ দৈবী সম্পত্তি কহন্ত। অভয় চিত্তশুদ্ধি জ্ঞাননিষ্ঠা অন্নাদি দান যজ্ঞ ইন্দ্ৰিয় নিয়ম, বেদপাঠ কায়ক্লেশ অবক্ৰতা অহিংসা সত্য অক্ৰোধ উদাৰ ভাব চিত্তৰ উপৰাম পৰদোষ অকথন ভূত দয়া অলোভ কোমলভাব অকাৰ্য্যত লজ্জা ব্যৰ্থ ক্ৰিয়া ত্যাগ প্ৰভাৱ দৰ্শন ক্ষমা ধৃতি বাহ্য অভ্যন্তৰ শৌচ অদ্ৰোহ অনভিমান এই ষড়বিংশতি দেবৰ যোগ্য সাত্বিকী সম্পত্তি ভাবি কল্যাণ পুৰুষৰ হয়।
আসুৰী সম্পত্তি কহন্ত। দম্ভ দৰ্প অভিমান ক্ৰোধ পাৰুষ্য অজ্ঞান এই আসুৰী সম্পত্তি ভাবি অকল্যাণ পুৰুষৰ হয়। দুই সম্পত্তিৰ কাৰ্য্য কহন্ত। দৈবী সম্পত্তিযুক্ত পুৰুষে তত্ত্বজ্ঞানত অধিকাৰী হয়৷ আসুৰী সম্পত্তিযুক্ত পুৰুষ সংসাৰী হয়। হেন শুনি তত্ত্বজ্ঞানত কি মঞি অধিকাৰী হঞো নহঞো এই সংশয়ে আকুল অৰ্জ্জুনক দেখি আশ্বাস কৰন্ত। হে পাণ্ডব ! শোক নকৰিবা, তুমি দৈবী সম্পত্তিক সম্মুখে জাত হুয়াছা। সকল প্ৰকাৰে [ ১৫৭ ] বৰ্জ্জিৰাৰ অৰ্থে আসুৰী সম্পত্তইক প্ৰপঞ্চি কহন্ত। প্ৰাণীসবৰ দৈব আসুৰ দুই সৃষ্টি তাতে দৈবী সম্পত্তিক বিস্তৰ কহিছো৷ আসুৰ সৃষ্টি শুনা। আসুৰ স্বভাৱ লোকসবে ধৰ্ম্মত প্ৰবৃতি অধৰ্ম্মত নিবৃত্তি নজানে শৌচ আচাৰ সত্যো তাৰাৰ নাই। যদি বোলা বেদোক্ত ধৰ্ম্ম অধৰ্ম্মত প্ৰবৃত্তি নিবৃত্তিক কেনে নজানিব। ধৰ্ম্ম অধৰ্ম্মক নমানিলে সুখ দুষ্খ ব্যৱস্থা হৈব। কেমনে বা শৌচ আচাৰাদি ঈশ্বৰ আজ্ঞাক অতিক্ৰমে। ঈশ্বৰক নমানিলে কেমনে জগতৰ উৎপত্তি হৈব।
আত শুনা। নাই সত্য বেদ প্ৰমাণ যাত তেমন জগত কহে এতেকে ধৰ্ম্মৰূপ ব্যৱস্থাও নাই৷ স্বভাৱে জগত বিচিত্ৰ কহে। ঈশ্বৰকো কৰ্ত্তা নমানে। স্ত্ৰী পুৰুষ সংযোগে জগত উৎপত্তি কহে। কামত বিনে আন কাৰণ নমানে। এমনে পাষণ্ড শাস্ত্ৰক আশ্ৰয় কৰি মলিন চিত্ত হুয়া অল্পমতিসব ইষ্টবাদী হুয়া অভিচাৰ কৰ্ম্ম কৰি সবাৰে অহিত হুয়া জগতৰ ক্ষয়ৰ নিমিত্তে উদ্ভৱ হয়। যাক মহা দুষ্খে পূৰণ কৰি হেন কামক আশ্ৰয় কৰি দন্ত মান মদে যুক্ত হুয়া এই মন্ত্ৰে এই দেৱতাক আৰাধন কৰি মহানিধি সাধিবো বুলি মদ্য মাংস বিষয় ব্ৰতক ধৰি ক্ষুদ্ৰ দেৱতা আৰাধনত প্ৰৱৰ্ত্ত৷ কাম ভোগক পুৰুষাৰ্থ মানি সদায়ে চিন্তাতুৰ হুয়া আশা পাশে বন্দি পড়ি নানা স্থানক আকৃষ্ট হয়া কাম ক্ৰোধক আশ্ৰয় কৰি কামভোগৰ অৰ্থে অন্যায় কৰি অৰ্থ সঞ্চয় কৰে।
তাৰ মনোবাঞ্ছা কৰি নৱক প্ৰাপ্ত কহন্ত। আজি মোৰ ইমান লাভ হৈল কালিও ইমানে পাইবো, ইমান মোৰ সঞ্চয় [ ১৫৮ ] আছে, আৰো মোৰ ধন হৈব। আজি এই শত্ৰু মাৰিলোঁ আৰো এই মান মাৰিম। মোৰ সমান ঈশ্বৰ ভোগী কৃতাৰ্থ বলৱন্ত সুখী আঢ্য সৎকুলীন আন কুন আছে। আৰো যজ্ঞ কৰিম দান দিম তাৰ কীৰ্ত্তি শুনি হৰ্ষ লভিম এই অজ্ঞানে মোহিত হুয়া অনেক বিষয়ত চিত্ত দিয়া পৰম আকুল মোহজালে আবৃত হুয়া কাম ভোগত আসক্তি কৰি ঘোৰ নৰকত পৰে। যজ্ঞ দান আদি যি তাৰ মনবাঞ্ছা কহিছো সি কেৱল দম্ভ অহঙ্কাৰ প্ৰধান সে তাত্ত্বিক নহে আক কহন্ত।
সি আপুনাকে আপুনি পূজ্য মানি অনম্ৰ হুয়া ধন মদ মানে যুক্ত হুয়া মহাদম্ভে বিবেক এড়ি নাম মাত্ৰ যজ্ঞে যজে। অহঙ্কাৰ বল দৰ্প কাম ক্ৰোধক আশ্ৰয় কৰি আত্মদেহত পৰদেহত স্থিত চৈতন্য অংশক দ্বেষ কৰে সাধু সবৰ গুণত দোষ দেখে। দন্ত যজ্ঞত শ্ৰদ্ধা নাই পদে আপুনাৰ বৃথায়ে পীড়া হয়৷ বিবেক এড়ি পশু হিংসাত চৈতন্য দ্ৰোহ মাত্ৰ অৱশেষ ৰহে। কদাচিতো নুগুচে। সেই মহা ক্ৰুৰ নৰাধমসবক মঞি সংসাৰত পেহলাঞু। তাতে অতি ক্ৰুৰ যোনি সিংহ ব্যাঘ্ৰাদিত উপজাঞু৷ সেই মুঢ়সব জন্মে জন্মে আসুৰী যোনি পায়া মোৰ প্ৰাপ্তি সাধন সাধুৰো পন্থক নেদেখে। তাতো কৰি অধম ক্ৰিমি কীটাদি যোনিক পাৱে। সকল দোষৰে মূল নৰকৰ দ্বাৰ কাম ক্ৰোধ লোভ আপুনাৰ বিনাশক, আৰু পুৰুষে সৰ্ব্বদা এড়িব।
এই ভিনি দোষক এড়ি পুৰুষে আপুনৰ শ্ৰেয়স আচৰি পৰম গতি পাৱে। বেদ বিহিত স্বধৰ্ম্ম এড়ি যি আপুনাৰ [ ১৫৯ ] ইছায়ে প্ৰৱৰ্ত্তে তাৰ জ্ঞান সুখ মোক্ষে নঘটে। এতেকে তুমি কাৰ্য্য অকাৰ্য্যত শাস্ত্ৰক প্ৰমাণ মানি শাস্ত্ৰ বিহিত কৰ্ম্ম কৰিবাক যোগ্য হৱা। চিত্তশুদ্ধি সম্যক জ্ঞান মুক্তিৰ কৰ্ম্মে সে মূল। ষোড়শ অধ্যায়ত দৈৱ দৈত্য সম্পত্তিক বিভাগ কৰি তত্ত্বজ্ঞানৰ অধিকাৰী সাত্বিক জনৰ দেখাইলা।।
ইতি শ্ৰীভগৱদ্গীতকথায়ং ঘোড়শোহধ্যায়ঃ ॥ ১৬ ॥
হে সাধুসব দেখ পাষণ্ডসবৰ আচাৰ প্ৰবৃত্তি। আক জানি কদাচিতো পাষণ্ডৰ সঙ্গক নধৰি ডাকি হৰি বোল হৰি।
বিহায়পাষণ্ডগণপ্ৰসঙ্গং বিধায়সৎসঙ্গমনসিদ্ধম্।
নিধায়চিত্তেসুচিৰং পৰেশং পিধায়দুষ্খং সমুপৈতবিষ্ণুম ॥
