তত্ত্ব-কথা/ভাগৱত-তত্ত্ব
ভাগৱত-তত্ত্ব
নিগমকল্পতৰোগলিতং ফলং শুকমুখাদমূতদ্ৰৱসংযুতম্।
পিৱত ভাগৱতং ৰসমালয়ম মুহুৰহো ৰসিকা ভুৱি ভাবু কাঃ।।
মহাপুৰুষে ইয়াৰ ঘোষা পদ কৰিছে – ,
সকল নিগম কল্পতৰু তাৰ ফল মহা ভাগৱত
শুক মুখে আসি ভূমিত ভৈল বিদিত।
ৰসত চতুৰ যিটো জন কৃষ্ণৰ চৰণে দিয়া মন
বাস্তৱিকতে এনেকুৱা জ্ঞান আৰু ভক্তিৰ গ্ৰন্থ সংস্কৃত ভাষাত আন এখন নাই। অকল সংস্কৃতত কিয়, পৃথিৱীত আন কোনো সভ্য জাতিৰ ভাষাতো এনে গ্ৰন্থ নাই সঁচাসঁচিকৈয়ে ভাগৱত নিগম-কল্পতৰুৰ শুকমুখবিগলিত অমৃতপ্ৰৱসংযুক্ত ফল। সেই ফলত বাকলি, সিটা আৰু গুটি নাই ; তাত মাথোন ৰস আৰু ৰস। এই বাবেই ৰসিক ভাবুকসকলক ব্যাসদেৱে গ্ৰন্থৰ আৰম্ভতে নিৰন্তৰ এই ফল আস্বাদন কৰিবলৈ কৈছে। এই বাবেই শুকদেৱে পৰীক্ষিতক কৈছিল –
পৰিনিষ্ঠিতোহপি নৈগুণ্যে উত্তমশ্লোকলীললয়া।
গৃহীতচেতা ৰাজৰ্ষে আখ্যানং যদধীতৱান।।
তদহং তেহভিধাস্যামি মহাপোৰুষিকো ভৱান।
ইয়াৰ ভাঙনি মহাপুৰুষে কৰিছে, -
শুক নিগদতি পৰীক্ষিত যদি আমি নিগুণত স্থিত
তথাপি উত্তমশ্লোকৰ মহিমা গুণে।
ককৰিলেক মোৰ বশ্য চিত্ত ভাগৱত গ্ৰন্থ বিপৰীত
পৰম আনন্দে পঢ়িলো মই আপুনে।
তোমাত কহিবো সেহি শাস্ত্ৰ তুমি আক শুনিবাৰ পাত্ৰ
মহাপুৰুষৰ সেৱক তুমি সম্প্ৰতি।
ই শাস্ত্ৰত শ্ৰদ্ধা মাত্ৰকত মুকুন্দৰ পাদ-পঙ্কজত
এই বাবেই শাস্ত্ৰত শ্ৰীমদ্ভাগৱতক প্ৰশংসা কৰি কোৱা হৈছে, -
ৰাজন্তে তাৱদন্যানি পুৰাণানি সতাং গণে।
অৰ্থাৎ -
[ ৮৬ ]
যত মহাজন সবৰ সভা মধ্যত।।
পৰম আনন্দ ৰসময় কোটী সূৰ্য্যসম প্ৰকাশয়
শ্ৰীমদ্ভাগৱত পৰমহংস-সংহিতা অৰ্থাৎ পৰমহংসপদ-প্ৰাপ্তিৰ উপায় এই মহাপুৰাণত বৰ্ণিত হৈছে। দ্বাদশ স্কন্ধ ভাগৱতৰ ভিতৰত দশম স্কন্ধ শ্ৰেষ্ঠ। দশম স্কন্ধত নব্বৈটা অধ্যায় আছে। তাৰ ভিতৰত উনত্ৰিংশ অধ্যায়ৰপৰা পাঁচোটা অধ্যায়ত ৰাসলীলা বৰ্ণিত হৈছে। এই পাঁচোটা অধ্যায়ক ৰাসপঞ্চাধ্যায় বোলে। ৰাসপঞ্চাধ্যায়ত বৰ্ণনা কৰা বিষয় চমুকৈ এই: ̶
ভগৱানপি তা ৰাত্ৰীঃ শাৰদোৎফুন্নমল্লিকাঃ
শৰৎ কালৰ উৎফুল্লমল্লিকা ৰাত্ৰি দেখি যোগমায়াক অৱলম্বন কৰি ভগৱন্তই গোপীসকলেৰে সৈতে ৰমণ কৰিবৰ মনস্থ কৰিলে। কাৰণ, ব্ৰত কৰি শ্ৰীকৃষ্ণক পতি পাবলৈ কাত্যায়নীৰ পূজা কৰোতা গোপবালাসকলক শ্ৰীকৃষ্ণই প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। এই কাল প্ৰকৃতিৰ অনুকুল।
শৰত কালৰ ৰাত্ৰি আতি বিতোপন।
ৰাসক্ৰীড়া কৰিতে কৃষ্ণৰ ভৈল মন।।
ভৈলন্ত উদিত চন্দ্ৰ পূৰ্ব্বদিশ হন্তে।
কামাতুৰা স্ত্ৰীৰ যেন সন্তাপ মাৰ্জন্তে।।
অখণ্ডমণ্ডল চন্দ্ৰ দেখিলন্ত হৰি।
কুস্কুমে অৰুণ লক্ষ্মী মুখপদ্ম সৰি।।
বনকো দেখিল চন্দ্ৰ ৰশ্মিয়ে ৰঞ্জিত।
এনেকুৱা অনুকূল কালত ভগৱন্তই গোপীসকলক আহবান কৰিলে। সেই আহ্বান সুমধুৰ আৰু সঙ্গীতময়। "Blessed is the soul that listeneth to the voice of the Lord." শ্ৰীকৃষ্ণাপহতচিত্ত গোপীসকলে সেই আহবান–
শুনি কামে উত্ৰাৱল হুয়া গোপীগণে।
দিলেক লৱৰ গীত-ধ্বনি নিৰীক্ষণে।।
নিশম্য গীতং তদনঙ্গবৰ্দ্ধনং ব্ৰজস্ক্ৰিয়ঃ কৃষ্ণগৃহীতমানসাঃ।
তেওঁলোকে পৰস্পৰক নিজৰ উদ্যম জ্ঞাপন নকৰিয়েই প্ৰাণকান্তৰ ওচৰলৈ ইমান বেগাই গৈছিল যে তেওঁলোকৰ কৰ্ণত কুণ্ডল দোলে বেগত হাণ্ঠিতে। কৃষ্ণত নিমগ্নচিত্ত গোপীসকলে কৃষ্ণৰ আহবান ধ্বনি শুনা মাত্ৰকতে গৃহকৰ্ম্ম যেনে আছিল তেনে অৱস্থাত এৰি গ’ল –
দুহন্ত্যোহভিযষ্ণু কশ্চিৎ দোহং হিতা সমুৎসুকাঃ।
[ ৮৭ ]
পৰিৱেষয়ন্ততদ্ধিত্ব পায়য়ন্তঃ শিশুন পয়ঃ।
ইয়াৰ ভাঙনি পদ শ্ৰীশঙ্কদেৱৰ কীৰ্ত্তনৰপৰা দিওঁ। সেই ভঙনি কি সুন্দৰ, স্বাভাৱিক, concise and compact, অথচ expressive &। এই পদৰ "একো অঙ্গে নাহি ক্ষতি ক্ষুণ্ণ।” ই অনুবাদ, অথচ কেনে অনুবাদ চোৱা। ইয়াক পঢ়িলেই কদাপি মনত নেখেলায় যে ই original নহয়, অনুবাদহে –
কত গোপী যায় গাই দোহনক এৰি।
আখাতে থাকিল দুগ্ধ চৰু সৈতে পৰি।।
পিয়ন্তে আছিল শিশু তাহাকো নগণি।
পতিশুশ্ৰুষাকো এৰি যায় কতোজনী।।
কতো গোপী আছিল স্বামীৰ পৰশন্তে।
লৰালৰিকৈ যাবলৈ গোপীসকলৰ উৎকণ্ঠা কি অদম্য –
লিম্পন্তঃ প্ৰমৃজন্ত্যোহন্য অঞ্জন্তঃ কাশ্চ লোচনে।
ৱ্যত্যস্তৱত্তৰভৰণাঃ কাশ্চিৎ কৃষ্ণান্তিকং যযুঃ।।
কৃষ্ণে হৰিলন্ত চিত্ত হৰাইল চেতন।
পিন্ধয় পাৱত নিয়া ৰত্নৰ কঙ্কণ।
হাতত নুপুৰ আৰে কঙ্কালত হাৰ।
“ৱ্যত্যস্তৱস্থাভৰণাঃ” অৰ্থাৎ লৰালৰিত তেওঁলোকৰ বস্ত্ৰ-অলঙ্কাৰ বিপৰ্য্যস্ত হ’ল।
কিন্তু তথাপি তেওঁলোকে কোনো বিঘিনি বা প্ৰতিবন্ধক নেমানিলে। কৃষ্ণকৃষ্ট মনৰ মানুহৰ বাটত কোনো বিঘিনি থাকিবই নোৱাৰে।
তা ৱাৰ্য্যমাণাঃ পতিভিঃ পিতৃভিঃ ভ্ৰাতৃবন্ধুভিঃ।
গোৱিন্দাপহতাত্মানো ন ন্যৱৰ্ত্তন্ত মোহিতাঃ।
নিবাৰয় পতি পুত্ৰ ভ্ৰাতৃ আগ ভেণ্টে।
গোবিন্দে হৰিল চিত্ত তথাপি নোলটে।
বিমোহিত হুয়া সবে লৱৰে গোপিনী।
তেওঁলোকে মুগ্ধ অৰ্থাৎ possessed হৈ লৰিল ; বিঘিনিয়ে বাটত অগাভেটা কৰি কি ৰাখিব? কোনো কোনো গোপী যাব নোৱাৰি বিৰহত কৃষ্ণৰ ধ্যানত মগ্ন হ’ল। আৰু ধ্যানত অৰ্থাৎ সমাধিত অচ্যুতৰ আলিঙ্গন লভি ক্ষীণমঙ্গলাঃ” অৰ্থাৎ পুণ্যবন্ধন ক্ষয় হৈ মুক্তি পালে। —
যাইবে নাপাই গৃহ মধ্যে কতো গোপীগণ।
মনে ধৰি কৃষ্ণক কৰিল আলিঙ্গন।
[ ৮৮ ]
যদিও জাৰ-বুদ্ধিত সেই গোপীসকলে শ্ৰীকৃষ্ণত সঙ্গত হৈছিল, তথাপি শ্ৰীকৃষ্ণ পৰমাত্মা, সেইদেখি তেওঁলোকৰ দেহত্যাগ হ’ল।
তমেৱ পৰমাত্মানং জাৰবুদ্ধ্যাপি সঙ্গতাঃ।
ইয়াৰ কাৰণ বস্তু-শক্তিয়ে বুদ্ধিলৈ অপেক্ষা নকৰে। নেজানি অমৃত পান কৰিলেও পান কৰোতাজনে অমৃতৰ ফল পায়।
বুদ্ধিক নাপেক্ষে মহৌষধিৰ শকতি।।
বিষ বুলি অমৃত পিলে যিটো নৰ।
নুহিবে কি জানা সিটো অজৰ অমৰ।।
যেনে তেনমতে মাত্ৰ স্মৰোক সততে।
পৰীক্ষিতৰো এই সন্দেহ হৈছিল আৰু সেইদেখি তেওঁ শুকদেৱক তাৰকাৰণ সুধিছিল। উত্তৰত শুকদেৱে ওপৰত দিয়া কাৰণ কৈছিল ; আৰু কৈছিল –
দ্বেষ কৰি শিশুপালে লভিল মুকতি।
বুদ্ধিক নাপেক্ষে মহৌষধিৰ শকতি।।
উক্তং পুৰস্তাদেতৎ তে চৈদ্যঃ সিদ্ধিং যথা গতঃ।
কাৰণ শ্ৰীকৃষ্ণ হৃষীকেশ। জীৱৰ হৃদয়ত থকা ব্ৰহ্ম আবৃত। কিন্তু শ্ৰীকৃষ্ণ অনাবৃত ব্ৰহ্ম। সেই দেখি সেইখিনিত বুদ্ধিৰ অপেক্ষা নাই। যেনে-তেনেমতে ভগৱন্তলৈ আসক্তি হ’লেই মুক্তি হয়।
কামং ক্ৰোধং ভয়ং স্নেহম ঐক্যং সৌহৃদমেৱ চ।
অৰ্থাৎ যি সদায় কাম, ক্ৰোধ, ভয়, স্নেহ, ঐক্য, সম্বন্ধ আৰু সৌহাৰ্দ ভক্তি হৰিত নিয়োজিত কৰিব পাৰে, সি তাৰ দ্বাৰায় ঈশ্বৰেৰে সৈতে তন্ময় হয়। আৰু তন্ময় হলেই মুক্তি ; কাৰণ শ্ৰীকৃষ্ণৰ দ্বাৰায় স্থাৱৰাদিৰো মুক্তি হয়।
ন চৈৱং ৱিস্ময়ং কাৰ্য্যো ভৱতা ভগৱত্যজে।
যোগেশ্বৰেশ্বৰে কৃষ্ণ যত এতদ ৱিমুচ্যতে।
ব্ৰহ্মাদিৰো ঈশ কৃষ্ণ প্ৰভু ভগৱন্ত।