সুচাকৰূপে চলিব । চাণক্যৰ অবর্থ্য বুদ্ধি কৌশলত অৱশেষত সেয়ে হল । ৰাক্ষস মন্ত্রী লাহে লাহে সকলো সহায়ৰপৰা পৃথক হৈ চাণক্যৰ হস্তগত হল। চাণক্যে যথোচিত ভক্তি আৰু সৌজ্যৰ দ্বাৰা মন্ত্ৰীক প্রীত কৰালে । । আৰু তেওঁক প্ৰতিস্কা কবাই চত্র- গুপ্তৰ প্ৰধান মন্ত্ৰী পাতিলে{ ৰাক্ষসে মন্ত্ৰী পদ গ্ৰহণ কৰাৰ পিচত নিজে ৰাজকাৰ্য্য পুৰা অৱসৰ গ্ৰহণ কৰিলে । চtথক্য এজন অদ্বিতীয় পণ্ডিত আৰু আলৌকিক প্ৰতিভাৰ লোক আছিল। বৈৰী নির্যাতন প্রতিজ্ঞায় তেওঁৰ যি প্রতিভা কালমূৰ্ত্তি অগ্নি জলিছিল, প্রতি পালনৰ শেহত সেই প্ৰতিভাই আকেী হোমৰ অগ্নিৰ দৰে হল। চাণকাৰ যি তেজে বস্ত্ৰ অগ্নি বৰ্ষণ কৰিছিলে সেইতেজেই শেষত আকৌ অমৃত বৰ্ষণ কৰি সকলো জীবক আনন্দিত কৰিলে। । ব্যাস, বাল্মিকী প্রভৃতি পৰম দয়ালু। মহৰ্বি সকলৰ পথ অৱলম্বন কৰি বিশ্বজনীন উপদেশশা সৃষ্টি কৰিলে। চাণক্যে কেনেকৈ নন্দ আৰ তেওঁৰ পুতেক হতক বধ কৰি চত্রগুইক ৰজা পাতিলে তাৰ সংক্ষেপ বিবৰণ দিয়াগল । এতির তেওঁৰ নীতিশাস্ত্ৰৰ বিযয় অল্প আলোচনা কৰা যাওঁ*ক। কিন্তু চাণক্যৰ নীতিশাস্ত্ৰৰ বিষয় আলোচনা কৰাৰ আগেয়ে যিবিলাক নীতিশাস্ত্র তাব পুর্বে আাছিল তাৰ অনুসন্ধান কৰা আবশ্যক। মহাভাৰতৰ বাজধৰ্ম্মত নীতিশাস্ত্ৰৰ বিষয়ে এইদৰে বিবৰণ পোৱা যায় । ততোধ্যায় সহস্রানাং শতংচক্রে স্ববুদ্ধিজন্ম। বত্র ধাতথৈবাৰ্থঃ কাসশ্চৈবাতিবর্ণিতঃ।
