জগতত ভগৱান শঙ্কৰাচাৰ্য্যৰ নিচিনা আধ্যাত্মিক বিষয়ে deep and
bold thinker আৰু এজন বোধ কৰো হোৱা নাই। ইউৰোপীয়ান
পণ্ডিতসকলে তেওঁৰ গভীৰ গবেষণা দেখি স্তম্ভিত হৈছে। তেওঁৰ শাৰিৰক
ভাষ্য ভাৰতবৰ্ষৰ সকলো ঠাইতে শীৰ্ষস্থানীয় বুলি বিবেচনা কৰা হয়।
তেওঁৰ মায়াবাদ উল্লেখ কৰি কোনো কোনো কৰ্ম্মমাৰ্গৰ আচাৰ্য্যই তেওঁৰ
মত শুন্যবাদী বৌদ্ধমতৰ নামান্তৰ মাত্ৰ বা প্ৰচ্ছন্ন বৌদ্ধবাদ বুলি নিন্দা
বা উপহাস কৰিছে। কিন্তু কি শৈৰাচাৰ্য্য, কি বৈষ্ণৱাচাৰ্য্য সকলোৱেই
প্ৰকাৰান্তৰে তেওঁৰ মত অৱলম্বন নকৰাকৈ থকা নাই। সেই বাবেই শঙ্কৰ
মাধৱ দুয়োৰো লেখাতে অদ্বৈতবাদ, মায়াবাদ প্ৰভৃতিৰ বিস্তৰ প্ৰমাণ পোৱা
যায়। (৪)
যি হওক জগৎ অনিত্য হলেও আকাশ-কুসুম বা শশ-শৃঙ্গৰ নিচিনা অলীক নহয়। এই কথা মায়াবাদীয়েও কয়। জগৎ আছে হয় কিন্তু “মন্দান্ধকাৰে ৰৰ্জ্জুঃ সৰ্প ইব” অৰ্থাৎ কম পোহৰত দূৰৰপৰা লেজুকে যেনেকৈ সাপ যেন দেখা যায় সেই প্ৰকাৰ মায়াৰ গুণত জগতকে নিত্য যেন বোধ হয়। এক মাত্ৰ সৎ ভগৱান, কিন্তু জগৎ তেওঁৰ সৃষ্টি, গতিকে জগতক একেবাৰে তুচ্ছ জ্ঞান কৰা ঠিক নহয়। এই ভাব হে সংসাৰীৰ উপযুক্ত আৰু পাশ্চাত্য ধৰ্মভাবৰ লগত এই ভাব অলপ মিলে। অন্নময়- কোষ অৰ্থাৎ দেহৰ ধ্বংসৰ লগে লগে স্থুল জগতৰ সম্বন্ধ ৰহিত হয়, সেই বাবেই জগৎ অনিত্য; কিন্তু নিত্য আত্মাৰ লগত নিত্য পৰমাত্মাৰ সম্বন্ধ অবিচিছন্ন আৰু চিৰস্থায়ী, নিত্য বস্তু হে সাৰ ধন। তথাপি বিমান দিন দেহ থাকে সিমান দিন জগৎ সত্য যেন হে বোধ হয়; আক শুদ্ধচিত্ত হৈ থাকিব পাৰিলে এনে ভাবে আত্মা পৰমায়াৰ নিকট আৰু চিবস্থায়ী সম্বন্ধ কেতিয়াও পাহৰাব নোৱাৰে। ভক্তিতেই চিত্তশুদ্ধি হয়। পাৰ্থিব জীৱন একেবাবে মূল্যহীন নুবুলি বৈষ্ণৱ গুৰুসকলে পৃথিৱীত নৰতনু লাভ
(8) ‘আত্মা ঈশ্বৰক লাগ, প্ৰত্যকে সততে পায়, নাপায় জানা তাক অবিদ্যাত। অবিদ্যা নাশিলে লাগ, কৃষ্ণক পাৱয় যেন, কণ্ঠলগ্ন বস্তুক সাক্ষাত।” “মায়া আদি কৰি যত, সমস্তু জগত জড়, কৃষ্ণসে চৈতন্য আত্মা শুদ্ধ। ‘মাধৱেসে আয়া নিজ, মাধৱেসে ইষ্ট গুৰু, মাধৱেসে দেৱতা পৰম।" মুমক্ষ্মুৰ যেবে, অবিদ্যাতনিত সুখে, বিৰকতি ভৈল অতিশয়। কেবল আয়াত মাত্ৰ, সদায়ে ৰমণ কৰে, তেবে বিধি কিঙ্কৰ গুচয়।" -নাম ঘোষা।
