চতুৰ্দ্দশ অধ্যায়
দীনবন্ধুৰ আহুকাল
দিন যিমানেই যাবলৈ ধৰিলে, দীনবন্ধুৰ আহুকালাে সিমান বাঢ়িবলৈ ধৰিলে। প্ৰথমতে প্রভাৰ ঘৰলৈ মানুহৰ ঘন সমাগম দেখি, বিশেষকৈ তাৰ ভিতৰৰে সকলােৱে জনা-শুনা চৰিত্ৰহীন কেইজনমানৰ প্ৰখৰ গতি দেখি দীনবন্ধু চিন্তিত হ’ল। পঞ্চচক্ৰত ভগবানাে ভূত হয় বুলি তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল ; সেইবাবে এনে মানুহৰ সংস্পৰ্শত যদি প্রভাৰ মতি-গতিৰ পৰিবৰ্ত্তন হয়, তেন্তে তেওঁৰ অশেষ সাধনাৰ ফল বিদ্যালয়খনি শিক্ষাশ্রম নহৈ পাপাশ্ৰমত পৰিণত হব বুলি তেওঁৰ আশঙ্কা হৈছিল। এই অৱস্থাত কি কৰা উচিত বহুত ভাবিও তেওঁ স্থিৰ কৰিব নােৱাৰিলে। একেটা মাত্র সংস্কাৰৰ উপায় আছিল—পুনৰায় এখন সভা আহ্বান কৰি, নিয়ম-প্রণালীৰ সালসলনি ঘটাই তেওঁ নিজে চেক্রেটাৰীৰ বাৰ লােৱা; কিন্তু তেনে কৰিবলৈ তেওঁৰ ইচ্ছা নাই। কিয়নাে এই সংস্কাৰৰ আৱশ্যকতা দেখুৱাব খুজিলেই বৰ্ত্তমান চালকসকলৰ কাৰ্য্যত দোষ উলিয়াব লাগিব, কিন্তু পৰৰ দোষ খুচৰি উলিওৱা তেওঁৰ স্বভাৱ নহয়। আকৌ তেওঁ নিজে চেক্রেটাৰী হলে, এদল ক্ষমতাপন্ন মানুহ তেওঁৰ বিৰুদ্ধে থিয় দিয়াৰ সম্ভৱ। তেতিয়াও স্কুলৰ ভৱিষ্যৎ উজ্জ্বল হ’ব নােৱাৰিব। ব্যক্তিগত কাৰ্য্যত আনৰ মতামতলৈ অপেক্ষা কৰা যদিও দীনবন্ধুৰ স্বভাৱ নহয়, তথাপি এনে ৰাজহুৱা কাৰ্য্য গাৰ বলেৰে কৰিবলৈ তেওঁ ইচ্ছা নকৰে। এইবােৰ ভাবি-চিন্তি তেওঁ বিমােৰ হৈ পৰিল।
দ্বিতীয়তে তেওঁৰ আহুকালৰ কাৰণ হ'ল আলহী। আজিকালি
