ভাৰত বুৰঞ্জী প্ৰায়েই নহৈছিল। বেমাৰীৰ শুশ্রূষা কৰিবলৈ দাতব্য ঔষধালয় আছিল। ৰাজকৰ নিয়মিয়া আছিল। কৰ্ম্মচাৰীবিলাকে প্ৰজাৰ পৰা অযথাভাৱে ৰাজকৰ আদায় নকৰিছিল। প্ৰজাবিলাক সত্যবাদী, মিঠামুখীয়া আৰু মিতব্যয়ী আছিল। তেওঁলোকৰ সৰহভাগেই নিৰামিষী আছিল ; নহৰু, পিঁয়াজে৷ তেওঁলোকৰ অভক্ষ্য আছিল। বজাৰত মদ-মাংসৰ দোকান নাছিল । সেই সময়ত বৌদ্ধ ধৰ্ম্ম লাহে লাহে লোপ পাই আহিছিল। 88 প্রথম কুমাৰ গুপ্তঃ (৪১৩–৪৫৫ খৃঃ লৈ ) — দ্বিতীয় চন্দ্রগুপ্তৰ মৃত্যুৰ পিছত কুমাৰগুপ্ত ৰাজপাটত বহে। তেওঁ ককাকক অনুসৰণ কৰি এটি অশ্বমেধযজ্ঞ পাতিছিল। এওঁৰ দিনতে হুন আৰু পুষ্যমিত্রবিলাকে গুপ্ত সাম্ৰাজ্য আক্ৰমণ আৰম্ভ কৰেহি৷ কুমাৰগুপ্ত আৰু যুবৰাজ স্কন্ধগুপ্তৰ চেষ্টাত গুপ্ত সাম্ৰাজ্য ৰক্ষ৷ পৰিছিল ৷ স্কন্দগুপ্ত ( ৪৫৫–৪৬৭) :— কুমাৰগুপ্তৰ পিছত স্কন্দগুপ্ত গুপ্ত সিংহাসনত আৰোহণ কৰে। তেওঁৰ দিনত হুনবিলাকে কেইবাবাৰে৷ ভাৰত আক্ৰমণ কৰে ৷ স্কন্দগুপ্তই হুন বিলাকক পৰাস্ত কৰি বিক্রমাদিত্য উপাধি লয় । স্কন্দগুপ্তৰ পিছৰ ৰজা সকলৰ দিনৰ পৰা গুপ্ত সাম্ৰাজ্যৰ পতন আৰম্ভ হয়। শেষৰ অকামিল৷ গুপ্তৰজা কেইজনৰ পৰা হুনবিলাকে মালৱ, ৰাজপুতন৷ আৰু পঞ্জাৱ কাঢ়ি লয় ৷ গুপ্তযুগৰ সভ্যতা :—গুপ্ত ৰজাসকলৰ দিনত দেশৰ অৱস্থা চাৰিওপিনে উন্নত আছিল। শিল্প, কলা, সাহিত্য, বিজ্ঞান, বেহা- বেপাৰৰ বহুল উন্নতি হৈছিল ৷ 2
