ওপৰত বিপুল খাটনিয়াৰে কিছুমান গল্পত অমুকটো কৰিছে, তমুকটো দেখুৱাইছে—এনেদৰে কথাবোৰ সৰল কৰি কোৱা হৈছে। পিছে খাটনিয়াৰৰ গল্পবোৰ অনায়াসে পঢ়িলে সেইবোৰৰ কাহিনী বা প্ৰতিপাদ্য বিষয় বৰ সহজে বুজিব পৰা নাযায়৷ একোটা কথা তেওঁ কিছুমান অনুষংগৰ সহায়ত কয়। মনোসংযোগ অবিহনে সেয়ে কথাবোৰ মনত ধৰি ৰাখিব নোৱাৰি। ‘সখি’ গল্পতে তেনে এটা দৃশ্য আছে। ৰঘু সৰু ল’ৰা, পঢ়ি থাকোঁতে তাৰ টোপনি ধৰিছে—কথাটো পোনপটীয়াকৈ কোৱাৰ সলনি বৰ্ণনা কৰা হৈছে এনেদৰে—
“নিশা পূৰ্ণৰ বৰ নেওতাখন ৰঘুৱে বাৰে বাৰে আওৰাই, বাৰে বাৰে আহি
ৰৈ যায় বিশং ঊনৈশঙত। বিশং বিশং— চাৰিশ, পাচে বিশং ঊনৈশং?
ইফালে বৰশীৰ পুঙাটো ডুবিছে, পুনৰ পথালি ওপঙা দিছে, জপক্
জপক্।
...উঠি আহি চাই হেমকান্তি নিশ্চিত হ’ল, কুঁহিলাৰ পুঙাটো
পানীকলাৰ মাজেৰে হুৰহুৰকৈ সোমাই গৈছে আৰু ভোকাতুৰ তোৰা মাছ
এজনীয়ে যেন টোপটো বোকাৰ তললৈ আঁজুৰি নিছে।” (ঘঁৰিয়ালডাঙাৰ
কথা, পৃ. ১৬৩)
ঠিক এনে সময়তে খাটনিয়াৰৰ কথন বা বৃত্তান্তই জটিলতাৰ সৃষ্টি কৰে। তেওঁ কোৱা বেছিভাগ কাহিনী শীৰ্ণ; কেতিয়াবা কাহিনী বুলিবলৈ বিশেষ একো নাথাকেই। ‘সখি’ৰ আধাখিনি শেষ হয় গাঁৱৰ ৰাস্তাৰে ৰঘু ঘৰলৈ আহি থকাৰ বৰ্ণনাৰে। সেই বৰ্ণনাত ৰঘুতকৈ ৰঘুৰ চৌপাশৰ পৰিৱেশ, গাঁওখনৰ আৰ্থ-সামাজিক দিশ ইত্যাদিৰ প্ৰতি কথকৰ মনোযোগ বেছি— ঠিক হেনৰি জেইম্ছৰ উপন্যাসৰ বৰ্ণনাই পাৰিপাৰ্শ্বিকতাত বেছি গুৰুত্ব দিয়াৰ দৰে। নেৰেটোলজি বা কথন-বিজ্ঞানৰ তত্ত্ববিদ ৰোলাঁ বাৰ্থে এনে বৰ্ণনাক indexical বৰ্ণনা বুলিছে। ইয়াৰ বিপৰীতধৰ্মী বৰ্ণনা এবিধলৈকো তেওঁ আঙুলিয়াইছে— catalytic বোলা এইবিধ বৰ্ণনাত কথকে পাৰিপাৰ্শ্বিকতালৈ বিশেষ দৃষ্টি নিদি ঘটনা-বৰ্ণনাতে ব্যস্ত হয়। হেমিংৱেৰ উপন্যাসত এই ধৰণৰ বৰ্ণনা পোৱা যায়। খাটনিয়াৰৰ indexical বৰ্ণনাত সাংস্কৃতিক আৰু ৰাজনৈতিক ইতিহাসে ইমানকৈ গুৰুত্ব পায় যে বহু সময়ত কাহিনীৰ সলনি সেই ইতিহাসহে তেওঁৰ প্ৰতিপাদ্য বিষয় যেন লাগে। কেতিয়াবা আকৌ তেওঁ ঘটনাতকৈ বৰ্ণনা দীঘল কৰে— ৰঘুই হয়তো এক ছেকেণ্ডত ‘জপক্’ এটা মাৰিছে, কিন্তু তাৰ বৰ্ণনা দিওঁতে কথকে বেছি সময় লৈছে। ছেইমুৰ চেটমেন নামৰ কথন-বিজ্ঞানৰ তত্ত্ববিদ এগৰাকীয়ে এই ধৰণৰ বৰ্ণনাক stretch বুলিছে। এনেদৰে খাটনিয়াৰৰ কথন বা বৃত্তান্ত ভিন্নধৰ্মী— “বিষয়বস্তু”ৰ “বিবিধতা”ৰ গুণেই সেই বিভিন্নতা।❐
(লেখক গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অসমীয়া বিভাগৰ সহকাৰী অধ্যাপক, কবি, গল্পকাৰ আৰু
সাহিত্য সমালোচক)
