পাত, ৰঙালাও, জাতিলাউৰ পাত চাধা হিচাপে দিয়ে। কোনোটোৱে দিয়ে গছৰ পাতত চৰায়ে কৰি থোৱা বিষ্ঠা। বগা, বগা চূণৰ নিচিনা থেপ্থেপীয়া চৰাই বিষ্ঠাখিনি আনি মানুহজনৰ তলুৱাত সানি দিয়ে।
বহুদিন ভোকে-লঘোনে থকা মানুহ এজনে আগত কেইবাদিনো দুৰ্গন্ধত মলঙী থকা ভাত কেইটাকে গৰম ভাত বুলি হেঁপাহে হুতাহে খোৱাৰ দৰে মানুহজনেও শুকান গছৰ পাতখিনি আৰু চৰাইৰ বিষ্ঠাখিনি চুণ বুলি ভাবি আনন্দতে বাওঁহাতৰ তলুৱাত বিষ্ঠা আৰু শুকান গছৰ পাত লৈ সোঁহাতৰ বুঢ়া আঙুলিটোৰে মোহাৰি মোহাৰি হাঁহি হাঁহি ওঁঠৰ ভিতৰত সুমুৱাই থয়।
মানুহজনক চাধা খাব দিয়া বিবেকহীন ল’ৰাকেইটাৰ আনন্দৰ সীমা নোহোৱা হয়। সিহঁতে পাহৰি যায় সিহঁতে কি কৰিছে, কাক কৰিছে।
মানুহজন আছিল অলপ মানসিকভাৱে বিকাৰগ্ৰস্ত। শুনামতে তেওঁ পঢ়া-শুনাত প্ৰখৰ আছিল। সৰুৰে পৰা তেনেকুৱা নাছিল। বিশ-একৈশ মান বয়স উত্তীৰ্ণ হোৱাৰ পিছত তেওঁক নিয়তিয়ে এনে এটা কৰুণ জীৱন দিলে। যিটো জীৱনক লৈ কতজনে কতধৰণে উপহাস কৰে –‘পাগল, ঐ পাগল, ঐ অমুক পাগল।’ সুস্থ মগজুৰ মানুহ কিছুমানেও অসুস্থ মগজুৰ মানুহজনৰ নামৰ লগত ‘পাগল’ শব্দটো লগাই দিয়ে।
তেওঁ কিন্তু এইটো অনুভৱ কৰিব নোৱাৰিছিল, ‘পাগল’ শব্দটো তেওঁৰ নামৰ লগত কিয় লগাই দিয়া হৈছে?
তেওঁৰ নামৰ লগত ‘পাগল’ শব্দটো সংযোগ কৰি সুকীয়া সোৱাদ লৈছিল মাথোঁ সুস্থ মগজুৰ কিছুমান অমানুষিক ব্যক্তিয়ে।
মোৰ অপৈণত মন-মগজুৱে তীব্ৰ যন্ত্ৰণাত ছটফটাইছিল। মানুহে মানুহক কি বৰ্বৰ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
হৃদয়বিদাৰক আছিল দৃশ্যাংশ। সেই বয়সলৈকে অনুধাৱন কৰিব পৰা হৈছিলোঁ যে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ ভিতৰত মানুহেই জীৱ শ্ৰেষ্ঠ। জীৱ শ্ৰেষ্ঠ কিছু আত্মবিলুপ্ত ব্যক্তিয়েহে যে এনে কৰ্ম কৰিব পাৰে, সেই বয়সতে সেইটো উপলব্ধি কৰিছিলোঁ। গভীৰভাৱে ভাবিছিলোঁ মানুহভেদে মানুহৰ ব্যক্তিত্ব।
আৰু জীৱন।
সেই যে আমাৰ গাঁৱৰ মাজেৰে যোৱা পথটোৰে এছ কে বি এল মধ্য ইংৰাজী বিদ্যালয়লৈ যাওঁতে দেখা, বুকুত মেখেলাৰে মেঠনি বান্ধি চুটি চুলিৰে হাতত শিলগুটি লৈ বাটে বাটে মুখেৰে ভোৰভোৰাই যোৱা মানুহজনী।
শুনামতে, মানুহজনীয়ে ‘কেৰাচিন তেল’ পিয়ে। মানসিকভাৱে বিকাৰগ্ৰস্ত। আমি স্কুললৈ গ’লে মানুহগৰাকীক প্ৰায়ে বাটত লগ পাওঁ। মলিয়ন মেখেলা এখন
বুকুত মেঠনি বান্ধি ক’ৰবালৈ গৈ থাকে।
