“ইছলাম ধৰ্মটো অতি বাস্তৱিক। ইয়াত আৱেগতকৈ বাস্তৱৰ মূল্য বেছি”, চুইংগাম চোবাই চোবাই দুয়োটা সিদিনা কলেজৰ চিৰিটোতে বহি আছিল। বৰষুণ এজাকে বান্ধি থৈছিল দুয়োকে।
“যেনে?”, আগ-গুৰি নোহোৱা বাক্যবাণত তাই ধ্ৰুৱমলৈ চাই ৰয়।
“যেনে ধৰ, বহুপত্নী তথা ডিভোৰ্চৰ কথাটো। ইছলামত বহুপত্নীৰ ধাৰণাটোক ‘লিগেলাইজড’ কৰি থোৱা আছে। বিবাহেৰে এক উচিত মান্যতাও প্ৰদান কৰা হৈছে। তালাকৰ ব্যৱস্থাও আছে”। চিন্তাৰ সূতাত পাক লাগে তাইৰ, সুধি পেলায় পুনৰবাৰ, “গোটেই কথাবোৰ পুৰুষচালিত নহয়নে?”
“হয়, পুৰুষচালিত হ’লেও নাৰীদমনৰ উদ্দেশ্যে এই নীতিসমূহ তৈয়াৰ কৰা হোৱা নাছিল। নাৰীক এক বিশেষ আসনত ৰখা হৈছিল। অৱশ্যে সম অধিকাৰৰ কথাটোত অলপ সন্দেহ আছে। যিহেতু বহুপত্নীৰ দৰে বহুপতিৰ ব্যৱস্থাটো প্ৰচলন কৰা হোৱা নাছিল”।
অলপ পৰ ৰৈ সি আকৌ কৈ যায়, “কথাটো অৱশ্যে এনেদৰেও ভাবিব পৰা জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ বাবে বহুপত্নীৰ ধাৰণাটো অনা হৈছিল। হয়তো এয়া ধৰ্ম প্ৰচলনৰ এক কৌশলো হ’ব পাৰে”।
ধৰ্মতত্ব, সমাজতত্বৰ কথাবোৰে তাইৰ মগজু বিন্ধে। কুৰি বছৰীয়া মগজুৱে বহুপত্নীৰ লগত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ সম্পৰ্কটো মিলাব নোৱাৰে। সেয়ে পুনৰাই সোধে,
“জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ লগত বহুপত্নীৰ সম্পৰ্কটো কি ধ্ৰুৱম?”, আজলীজনীৰ দৰে গালত হাত দি ধ্ৰুৱমলৈ উত্তৰৰ আশাত চাই ৰয়।
“সেই আঁকৰীজনী! লাডেনক দেখা নাই, কিমানজনী পত্নী আৰু কিমানটা সন্তান। এগৰাকী পত্নী হোৱা হ’লে ইমানবোৰ সন্তান সম্ভৱ হ’লহেঁতেননে?”
এইবাৰহে তাই বুজি পায়। বুজি তাই লাজ পায়। তাইৰ চিন্তাৰ শতমাইল আগত ধ্ৰুৱমৰ চিন্তাৰ দৌৰ। কিতাপৰ পাত লুটিয়াই ধ্ৰুৱমে কৈ যায় কথাবোৰ নিজে পঢ়া কথাবোৰতকৈ ধ্ৰুৱমে কোৱা কথাবোৰহে অতবছৰে তাইৰ মনত ৰৈ গৈছে। আজি তাৰ অভাৱ বৰকৈ অনুভৱ কৰিছে তাই। আজি তাইৰ মগজুত নতুন নতুন প্ৰশ্নৰ পোখা। তাই জানে অপতৃণৰ দৰে গজি উঠা এই প্ৰশ্নবোৰ তাতে মৰহিব, অথচ এই মুহূৰ্তত এই প্ৰশ্মবোৰে শুহি লৈছে জীৱনদায়িনী প্ৰতিটো পল।
তাই অফিচলৈ ওলাই অহা সময়ত আল্ট্ৰাছৰ বিছনাতে আছিল। ঘৰখন বৰ প্ৰিয় তাইৰ। ঘৰখন আল্ট্ৰাছৰো প্ৰিয়। যদিওবা চিমেন্ট-ইটা-বালিৰে সজা ঘৰখন দুটি প্ৰাণীৰ মাজত অনবৰতে বৈ থাকে এক অজীৰ্ণ অভিমান, তথাপি ঘৰখনৰ মোহে বান্ধি ৰাখিছে দুয়োকে। ডিভোৰ্চৰ কথাটো মনলৈ আহিলে প্ৰথম সেই কষ্টটো অনুভৱ হয় তাইৰ। ঘৰখন যে তাইৰ হৈ নাথাকিবঙ্গ ঘৰটোৰ চুকত থকা কিতাপৰ আলমাৰীটো তাইৰ হৈ নাথাকিব, তাইৰ হৈ নাথাকিব ছাদৰ ওপৰৰ এৰিকাপামজোপাৰ লাহি পৰশ। আৰু কি কি তাইৰ হৈ নাথাকিব?আল্ট্ৰাছৰ তাইৰ হৈ নাথাকিব। চলচলীয়া চকুহাল হাঁহি এটা বিৰিঙাই দিয়ে ওঁঠত। তেওঁৰ পৰা বিচ্ছেদৰ নিমিত্তেই এই আয়োজন। তেনেস্থলত তেওঁ তাইৰ হৈ ৰ’ব, এই সপোন দেখাৰ যুক্তি ক’ত? বাহাৰুল ইছলামৰ নাটক এখন চাইছিল ধ্ৰুৱমৰ ‘স’তে তাই। ফাইনেল পৰীক্ষাৰ কিছুদিন আগৰ কথা সেয়া৷ ভগীৰথী নে কি জানো নাম আছিল নাটকখনৰ, এতিয়া পাহৰিছে তাই। নাটকখন চাই উঠি ছটফটাই মৰিছিল তাই। ধ্ৰুৱমৰ আগত এৰি দিছিল অবুজ মনে নুবুজা প্ৰশ্নৰ ভৰালটো,
“কিয় ধ্ৰুৱম”?
“কি কিয়”?
“এই যে নাটকত দেখুৱালে, তালাক দিয়াৰ পাছত একেগৰাকী পত্নীক পুনৰ্বিবাহত প্ৰতিবন্ধকতা। মগজুত সোমাই থকা কিতাপৰ পাতবোৰ খৰকৈ লুটিয়াই কৈ যায় সি, “কথাবোৰ তেনেকুৱা নহয়। ইছলাম ধৰ্মত পতি পত্নীৰ মাজত কোনো কাৰণত মনোমালিন্য হ’লে তালাকৰ ব্যৱস্থা আছে। কিন্তু এয়া এক কঠিন সিদ্ধান্ত। পুৰুষজনক সিদ্ধান্ত ল’বলৈ এক সুস্থ পৰিৱেশ আৰু উচিত সময় দিয়া হয়। তাৰ পাছতহে চূড়ান্ত সিদ্ধান্ত লোৱা হয়”।
“কিন্তু বিচ্ছেদ হৈ যোৱাৰ পাছত যে একেগৰাকীকে পুনৰ বিয়া পাতিব নোৱাৰে?
