সকলো কথা খোলা-খুলিকৈ আলোচনা হ’ব বুজিছ।”
— “হয় নেকি? বাৰু দে, যাম।” শশীৰামে শলাগিলে আৰু দুয়ো দুফালে গুচি গ’ল।
সন্ধিয়া ফণী বৰাৰ ঘৰত মেল বহিল। উল্লেখযোগ্য সকলো গোট খালে। ফণী বৰা গাঁওখনৰ আটাইতকৈ বয়োজ্যেষ্ঠ লোক। তেওঁৰ কথা গাঁওখনৰ সকলোৱে মানে। বোলে 'দহো আঙুলিয়ে খায়, বুঢ়াই হেঁচুকিলেহে যায়’। আজিও তেনে এটা নিৰ্ণয় ওলাব বুলি সকলোৰে আশা। নাটকখনৰ নিৰ্বাচনক লৈহে ডেকা-বুঢ়া দুয়োটা ফৈদৰ মতভেদ। বুঢ়াসকলে পাতে ‘সীতা সয়ম্বৰ’ আৰু ডেকাচামে পাতে ‘দুঃশাসনৰ ৰক্তপান’। ফণী বৰাই ডেকাচামলৈ চাই সুধিলে— “কি হ’ল ল’ৰাহঁত, তোমালোকে বোলে আপত্তি কৰিছাহঁক। যোৱাবাৰ জানো এইখন নাটকে কৰি তোমালোকে প্ৰশংসা পোৱা নাছিলা? এইবাৰনো কি হ’ল?”
—“অন্য কথা নাই বৰদেউতা।” ডেকাহঁতৰ মাজৰ এজনে ক’লে। “আমি দামী দামী ৰয়েল সাজবোৰ পিন্ধি চকীত বহি থাকিব নোখোজো। বৰদেউতা, আমি প্ৰৱেশ কৰিম, যুদ্ধ কৰিম, গাম, নাচিম। আমি এই গাঁৱৰ ল’ৰাহঁতনো কিহত কম? প্ৰয়োজনত আমিচোন আনক শিকাবও পাৰো। বৰদেউতা 'আমি নিজেই শকত, কেলৈ লাগিছে পৰৰ ভকত’।
বৰাই উত্তৰ দিলে— “ল’ৰাহঁত, মই তোমালোকৰ আগ্ৰহ দেখি বৰ সন্তোষ পাইছো। ঠিক আছে, তোমালোকৰ তেন্তে ‘দুঃশাসনৰ ৰক্তপান’তহে মন? বাদে আন কথাত আপত্তি নাই?”
—“নাই বৰদেউতা, নাই।” সকলোৱে একেমুখে ক’লে।
ফণী বৰাই বুঢ়া-মেথা সকলৰ ফালে চাওঁতেই এজনে কৈ উঠিল—“আমিও তাতেই মত দিলো। ল’ৰাহঁতক এৰি আমিনো কি কৰিম?” সকলোৱে আনন্দেৰে হয়ভৰ দিলে।বদনে ভীমৰ বচন মাতিলেই—‘ভীম ভীম নকৰিবি, ভীমৰ আগত, হাড়-মূৰ ভাঙি দিম গদাৰ কোবত’। ইপিনে অতুলে বিলাপ জুৰিলে— “কৈক গৈলা, প্ৰাণ মোৰ, ভাই দুঃশাসন”, কোনোবাই আকৌ খোলৰ বাজনাই বজালে— “তই থাক মই যাওঁ, দিগিৰ দাও, দিগিৰ দাও।” সকলোৰে উলাহ-আনন্দ দেখি বৰাই ক'লে— “সকলোকে আনন্দিত দেখি বৰভাল পালো। কিন্তু আনন্দতে আকৌ উদ্ভণ্ডালি নকৰিবি। নহ’লে ভাওনা ভাঙি দিম।”
— “নকৰো বৰদেউতা, আপুনি কেৱল আশীৰ্বাদ কৰিব।” সকলোৱে
