কটন কলেজৰ পৰা আই এছ চি পাছ কৰি বাংগালোৰত ডেয়াৰী বিষয়ক প্ৰতিষ্ঠান এটালৈ উচ্চ শিক্ষাৰ্থে গৈছিল। মুঠতে অচিনাকি পৰিবেশত হেৰাই যোৱা যেন লগা নাছিল।
সাত দিনমানৰ মূৰত আমি দুয়ো দিল্লীমুখে যাত্ৰা কৰিলো, মাহঁতক বহু আঁতৰত এৰি থৈ।... নতুন দিল্লী ষ্টেচনত আমাক আদৰিবলৈ ৰৈ আছিল মোৰ বৰজনা সুধেন্দু শেখৰ গুহ, জা প্ৰতিভা গুহ আৰু তেওঁলোকৰ আঠ বছৰীয়া জীয়ৰী বুলা। বৰজনা তেতিয়া দিল্লী টেলিগ্ৰাফ অফিচৰ এগৰাকী বিষয়া। আমি কেৰলবাগত তেওঁলোকৰ ঘৰলৈ গ’লো। এওঁলোক একান্নৱৰ্তী পৰিয়ালভুক্ত হোৱা হেতুকে আমি দুয়ো তাতেই থাকিলো।
মোৰ শহুৰ যামিনী সুন্দৰ গুহ ইম্ফলৰ জনষ্টন হাইস্কুলৰ প্ৰধান শিক্ষক আছিল। পৰিয়ালটো পূৰ্ববংগমূলৰ। শহুৰৰ পাঁচ পিড়ি ঊৰ্ধ্বতন পুৰুষ ৰঘুনাথ গুহই ঢাকাৰ পৰা আহি মাণিকগঞ্জৰ শিমুলিয়াত বসবাস কৰিবলৈ লয়। তেওঁৰ পৰিনাতি ৰামসুন্দৰ গুহই ময়মনসিং জিলাৰ নাৰানদিয়ালৈ ঘৰজোঁৱাই হিচাপে আহি তাতে থিতাপি লয়। এওঁলোক আছিল তালুকদাৰ। পূৰ্ববংগ জমিদাৰপ্ৰধান ঠাই। লৰ্ড কৰ্নৱালিচৰ চিৰস্থায়ী বন্দৱস্ত মতে জমিদাৰসকলে এটা নিৰ্দিষ্ট তাৰিখে ব্ৰিটিছ চৰকাৰক সূৰ্যাস্তৰ আগতে খাজনা দিব লাগিছিল। সময়মতে দিব নোৱাৰাসকলৰ জমিদাৰী নিলামত বিক্ৰী হৈছিল। ই এক সৰ্বনশীয়া কথা। ইফালে প্ৰজাৰ পৰা খাজনা তোলা এটা টান কাম। গতিকে জমিদাৰে নিজৰ অধীনস্থ মাটি তালুকত ভাগ কৰি সেইবোৰ তালুকত তালুকদাৰৰ বাব দি একো একোগৰাকী ব্যক্তিক খাজনা তোলাৰ দায়িত্ব দিছিল। তালুকদাৰেও পাইছিল এটা অংশ। ধন-সম্পত্তি এওঁলোকৰ বিশেষ নাথাকিলেও এওঁলোকৰ দপদপনি কম নাছিল। অধীনস্থ দুখীয়া প্ৰজাৰ, যিসকল ঘাইকৈ আছিল ইছলামধৰ্মী আৰু নমশূদ্ৰ, তেওঁলোকৰ ওপৰত নিজৰ ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰিছিল। এওঁলোকৰ অনেকৰ ঘৰত দুখীয়া প্ৰজাসকল থাকিছিল ক্ৰীতদাসৰ দৰে। বাঙালী মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীটোৰ উৎপত্তি হৈছে এওঁলোকৰ পৰাই। যি কি নহওক, গুহ পৰিয়ালটো আছিল তালুকদাৰ। উল্লেখ কৰা হৈছে যে ঘোষ-বোস (বসু)-গুহ-মিত্ৰসকল কুলীন কায়স্থ। এওঁলোক বিয়াই-সবাহে নিমন্ত্ৰিত হ’লে নিমন্ত্ৰণকৰ্তাই দক্ষিণা আগবঢ়াইছিল। ব্ৰাহ্মণসকলে তেওঁলোকতকৈ বেছি দক্ষিণা পালে কায়স্থসকল হৈছিল অসন্তুষ্ট। কুলীন ব্ৰাহ্মণেই হওক বা কায়স্থই হওক ছোৱালীক অকুলীনলৈ বিয়া দিলে পৰিয়ালটোক ভগ্নকুলীন বোলা হৈছিল, অৰ্থাৎ ৰেংকিং তললৈ নামিছিল।
তালুকদাৰ ৰামসুন্দৰৰ জ্যেষ্ঠপুত্ৰ গৌড় সুন্দৰৰ দ্বিতীয় পুত্ৰগৰাকীয়ে হ’ল মোৰ শহুৰ যামিনী সুন্দৰ গুহ। গৌড় সুন্দৰৰ ভায়েকসকলৰ আমোলতে এটা ভাগে বৈষ্ণৱ ধৰ্ম আৰু আনটোৱে শাক্ত ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰে। যামিনী সুন্দৰৰ পৰিয়ালটো আছিল বৈষ্ণৱ ধৰ্মী। মাটিবাৰী থকা মানুহে তেতিয়াৰ দিনত বৰ বেছি পঢ়া-শুনা নকৰিছিল। কিন্তু বংশ বিস্তাৰ হোৱাৰ লগে লগে সীমিত মাটিত পৰিছিল হেঁচা, কেৱল এইটো পৰিয়ালতে নহয়, সকলোৰে একে অৱস্থা। তদুপৰি ব্ৰাহ্মণসকলৰ দৰে কায়স্থয়ো হাল নাবাইছিল। ইতিমধ্যে জনাজাত হ’বলৈ ধৰিলে যে ঔপনিবেশিক ভাৰতত বহু চাকৰি ওলাব, যাৰ বাবে লাগিব স্কুলীয়া শিক্ষা। সেই শিক্ষাৰ বাবে সাজু হ’বলৈ ধৰিলে তালুকদাৰসকল।
