লাইও দিছিল।
সেই সময়ত কেইবাগৰাকী ছাৰৰ নামৰ শেষত বাবু শব্দটো যোগ কৰাৰ ৰীতি আছিল। যেনে ব’টানীৰ স্বনামধন্য অধ্যাপক অতুল বাবু (দত্ত), কেমেষ্ট্ৰিৰ ইন্দুবাবু (সৰকাৰ) আৰু যদুবাবু (মুখাৰ্জি) আৰু গণিতৰ ৰাধাবাবু (কান্ত দাস)। প্ৰিন্সিপাল বানীকান্ত কাকতি আছিল বাণীবাবু। সুপণ্ডিত বাণীবাবুক ইমান ওচৰৰ পৰা লগ পোৱাটো আছিল আমাৰ পৰম সৌভাগ্য। তেওঁ কটন কলেজত অধ্যাপক হিচাপে যোগ দিয়াৰ সময়ত আমাৰ দেউতাক পাইছিল ছাত্ৰ হিচাপে আৰু অৱসৰ গ্ৰহণ কৰিবৰ সময়ত মই তেওঁক পালো অধ্যক্ষ হিচাপে। বাণীবাবুৰ পিছত কটন কলেজৰ সেইখন আসন অলংকৃত কৰিছিল সংস্কৃত সাহিত্যৰ এগৰাকী সুপণ্ডিত শ্ৰীনাথ চক্ৰৱৰ্তীয়ে।
বাণীবাবুক চিনি পোৱাসকলে জানে তেওঁ কথাইপতি হাঁহিছিল বুলি। তেওঁ বক্তৃতা দিয়া সভাখন আছিল হাঁহিত উটি-ভাঁহি যোৱা লাফিং ক্লাব সদৃশ। একো একোটা বাক্যৰ মাজত তেওঁ তিনি-চাৰিবাৰকৈ হাঁহিছিল। মাইকত ভাঁহি অহা সেই হাঁহিৰ খলকনিত গোমোঠা মুখীয়া শ্ৰোতায়ো উচ্চস্বৰত হাঁহিছিল। আৰু আমাৰতো স্বভাৱেই আছিল অকাৰণে হঁহা। বেছি পঢ়া-শুনা কৰা মানুহে হাঁহিব নাজানে। সদায় গুৰুগম্ভীৰ প’জত থাকে। জোৰে হঁহাটো হেনো গাঁৱলীয়াৰ লক্ষণ। পিছে হাঁহিয়ে যে হাওফাওটোক সুস্থ ৰাখে ছফিছটিকেটেডসকলে সম্ভৱতঃ নাজানে। বাণীবাবুই আগতে নেহাঁহিছিল। কিতাপতে মূৰ গুজি থকা মানুহে হাঁহিবলৈ সময় পাব ক’ত? শুনিলো, তেওঁক হেনো ডাক্তৰে হাঁহিবলৈ কৈছিল, বোধকৰো কিবা অসুস্থতাৰ বাবে। তেতিয়াৰে পৰা হাঁহিক চিকিৎসা হিচাপে লৈ তেওঁ যেতিয়াই তেতিয়াই হাঁহিছিল। তেওঁৰ হাঁহিয়ে আমাৰো স্বাস্থ্যৰ উন্নতি ঘটাইছিল। হাঁহিৰামৰ ৰাজত্বত আমি স্ফূৰ্তিতে আছিলো। অধ্যক্ষৰ ওচৰলৈ যাব পাৰিছিলো সহজতে।
গণিতৰ অধ্যাপক ৰাধাবাবুই সদায় গণিতৰ ভাষাত কথা কৈছিল। প্ৰথম দিনাই তেওঁ আমাক ক্লাছত কৈছিল— Mathematics is a subject which you cannot study by making your body hundred and eighty degree. Make it ninety degree. অৰ্থাৎ গণিত শুই শুই পঢ়া বিষয় নহয়, বহি কৰিব লাগে অংক। ৰাধাবাবুৰ বিষয়ে কাহিনী এটা প্ৰচলিত আছিল যে কলকাতাত এম এছ চি পঢ়াৰ সময়ত তেওঁৰ বাঙালী গাভৰু এজনীৰ সৈতে হিয়া দিয়া নিয়া হৈছিল। গণিতৰ দৰে নিৰস বিষয়ত পঢ়া-শুনা কৰিলেও তেওঁৰ হৃদয় নিশ্চয় নাছিল শুকান মৰুভূমি। পিছে যুক্তি আৰু ফৰ্মুলাৰে ভৰা বিষয় এটাত ব্যুৎপত্তি লাভ কৰা বাবেই হ’বলা উপলব্ধি কৰিলে এই সম্পৰ্কৰ পৰিণতি হ’ব বিয়োগাত্মক। তেতিয়াৰ দিনত আন্তঃৰাজ্য বিয়া কোনেও মানি নল’লেহেঁতেন। বিৰহিনী প্ৰেমিকাই তেওঁৰ এই সিদ্ধান্তৰ কাৰণ কি জানিব খোজাত গণিতজ্ঞ প্ৰেমিকে কৈছিল— two parallel straight lines can not meet together. ঘটনাটো সত্যৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত নে কোনোবা ৰসিক ছাত্ৰৰ উৰ্বৰ মস্তিষ্কপ্ৰসূত নাজানো কিন্তু।
কটন কলেজৰ শতবৰ্ষ সোঁৱৰণী সংকলন ‘সোঁৱৰণি’ত প্ৰকাশিত আমাৰ লেখা এটাত ৰাধাবাবুৰ প্ৰেম কাহিনীটো পঢ়ি তেওঁৰ পুত্ৰ এজনে ফোন কৰি কৈছিল যে, তেওঁৰ
