"ৰাশিয়াৰ যাঁদেখচি আশ্চর্য ঠেকছে। আগাগোড়াসকল মনুষ্যকেই এৰাসমান কৰে জাগিয়েতুলচে।চিৰকালইমানদের সভ্যতায় একদল অখ্যাত লোক থাকে, তাদেৰই সংখ্যানে তাবাই বাহন, তাদেৰ মানুহ হবাৰ সময় নেই, দেশেৰ সম্পদে উচ্চিষ্টেতাৰা পালিত সকলেৰ চেয়ে বেশি তাদেৰে পৰিশ্রম সকলেৰ চেয়ে বেশি তাদেৰ অসন্মান। - - - “নিৰন্ন ভাৰতবর্ষেৰ অন্নে ইংলণ্ড পৰিপুষ্ট হয়েছে। ইংলণ্ডেৰ অনেক লোকেৰেই মনেৰ ভাব এই যে ইংলণ্ডকে চিৰদিন পোষণ কৰাই ভাৰতবর্ষেৰ সাৰ্থকতা । ইংলণ্ড বড় হয়ে উঠে মানব-সমাজে বড় কাজ কৰচে এই উদ্দেশ্য সাধনেৰ জন্য চিৰকালেৰ জন্যে একটা জাতিকে দাসত্ব বন্ধ কৰে ৰেখে দিলে দোষ নাই। এই জাতি যদি কম খায়, কম পৰে তাতে কি যায় আসে, তবুও দয়া কৰে তাদেৰ অবস্থাৰ কিছু উন্নতি কৰা উচিত এমন কথা তাদেৰ মনে আসে । কিন্তু একশো বছৰ হয়ে গেলনা পেলুম শিক্ষা, না পেলুম স্বাস্থ্য,না পেলুম সম্পদ প্রত্যেক সমাজেৰ নিজেৰ ভিতৰেও এই একই কথা। যে মানুষকে মানুষ সন্মান কৰতে অক্ষম । ৰাশিয়ায় একেবাৰে গোড়া ঘেষে এই সমস্যা সমাধান কৰবাৰ চেষ্টা চলছে। আপাততঃ যা চোখে পড়চে তা দেখে আশ্চর্য হচ্চি সকল সমস্যাৰ সকচেয়ে বড় ৰাস্তা হচ্ছে শিক্ষা এতকাল সমাজেৰ অধিকাংশ লোক শিক্ষাৰ পূৰ্ণ সুযোগ থেকে বঞ্চিত - ভাৰতবৰ্ষতো প্রায় সম্পূর্ণ বঞ্চিত । এখানে সেই শিক্ষা কি আশচাৰ্য উদ্যেমে সমাজেৰ সৰ্ব্বত্র ব্যাপ্ত হচ্ছে তা দেখলে বিস্মিত হতে হয় । শুধু শ্বেত ৰাশিয়াৰ জন্যে নয় – মধ্যে এসিয়াৰ আদ্ধে সত্য জাতেৰ মধ্যেও এৰা বন্যাৰ মতো বেগে শিক্ষাবিস্তাৰ কৰে চলচে সৰ্ব্বত্রই লক্ষ্য কৰেচি এদেৰ চিত্তেৰ জাগৰণ এবং আত্মমর্যাদাৰ আনন্দ। আমাদেৰ দেশেৰ জনসাধাৰণেৰ ত কথাই নেই –ইংলণ্ডে মজুৰ শ্রেণীৰ সঙ্গে তুলনা কৰলে আকাশ-পাতাল তফাৎ দেখা যায় কয়েকবৎসৰ পূৰ্ব্বে ভাৰতবর্ষেৰ অৱস্থাৰ সঙ্গে এদেৰ জনসাধাৰণেৰ অৰইণ সম্পূর্ণ সাদৃশ্য গেছে—আমৰা পৰে আছি জড়তাৰ পাকে মধ্যে আকণ্ঠ নিমগ্ন ।" আৰু এঠাইত "সাইমন কমিশনৰ কবুল"নামৰ চিঠিত ঠাকুৰে লেখিছে “ভাৰতবর্ষেৰ বুকেৰ উপৰ যত কিছু দুঃখ আঙ্গ অভ্ৰভেদী হয়ে দাঁড়িয়ে আছে তাৰ একটি মাত্র ভিত্তি হচ্ছে
