> শেষ মধ্যযুগৰ অসমীয়া সাহিত্য কত্ৰে উদ্ধ নাসিকা হস্তীৰ ফেন শুৎ। গাৰ গোট কৃশ দেখি টোলৰিয়া মুখ॥ কতো নাক চেপেটা পতিলা গোটমান। গাৱত পৰয় হালি কুলা হেন কাণ॥ অজমুখী গোমুখী শূকৰ স্বনমুখী। গোলৈ-পেটী উক হাতে নপাৱয় ঢুকি। বিহবিয়া আছয় হস্তীৰ যেন দান্ত। ছাগলৰ হেন মুখ সিংহ আক্ৰান্ত॥ কেইেজনীৰ মুণ্ড কেশাইল ফেন দল। দুই জন লম্বিত সাক্ষাতে যেন ঢোল। .. কতো কাণী কতো খুৰী কততাহে গলণ্ডী। কনৈয়াৰী গাঞ্জকাৰী প্ৰচণ্ডী চামুণ্ডী॥ আগ-গুৰি সৰু যেন শিলিখাৰ ভা। হসন্তে দেখিয়া ফেন দশনৰ মা। আলখনী পিশাচনী কুলক্ষী স্থাৰী। একৈক শোষতে লীয়ে মা একো জাৰি॥ এক পাৰ দুই পাৱ তিনি পাৱ চাৰি। জিহখন মেলি থাকে শৰীৰ আৱৰি॥ এক আখি দুই তাথি কাব্যে তিনি আখি। দুই কগণ ' হালৈ যেন চটৰ পাখি॥" মাধৱ কন্দলীৰ অসমীয়া বামায়ণৰ লগত কৃত্তিবাসৰ বন্ধ লা ৰামায়ণক কোনো কোনোৰে তুলনা কৰিব খোজে, কিন্তু সি যেনে অন্যায় তেনে অৱন্তৰ আৰু অপ্ৰাসঙ্গিক; কিয়নো বঙলা ৰামায়ণ সংস্কৃত ভাঙনি নহয় , আনৰ মুখে বাল্মীকি ৰামায়ণৰ অৰ্থ শুনি স্বাভাৱিক কবিত্বশতঃ কৃত্তিবাসে তা বলা পদত গায়। মাধৱ কলী পণ্ডিত কবি আছিল, গতিকে তেওঁ “পুড়ক বিচাষি যেৰে, তৈত কথা নপাৱাহা, তেৱে সৱে নিদিবা আমাক বুলি বুকু ডাঠি আহ্বান জনাব পাৰিছিল; কৃত্তিবাস কথক বা গয়ক কবি আছিল, এতেকে সংস্কৃত ৰামায়ণৰ আৰ্থ শুনি মনত থল আৰু মনে গঢ়া কথাৰে ৰামায়ণ কাহিনী গাইছিল গুণেই তাত বাল্মীকিৰ লগত, মিলা-নিমিলা নানা কথা ওলায়। গোবৰৰ ভেৰব লাইৰ দৰে প্ৰেম প্ৰৱণ বঙালী কবিৰ কল্পনা-বিলাসিতাত পৰি কৌশল্যাৰ কোলাত বহি থকা ৰামচন্দ্ৰ “পৰম বৈষ্ণৱ তাৰা ভাই দুইজন। চতুৰ্ভুজৰূপ দেখিলে নাৰায়ণ॥ শঙ্খ চক্ৰ গদা পদ্ম চতুৰ্ভুজ কলা। ৰিীটি কুল গালে হৃদে কনমালা॥" কিন্তু বাল্মীলিত মাধৱ কন্দলীৰামচন্দ্ৰ সদায়া এজন আদৰ্শ পুৰুষ, মহামানৱ। অযোধ্যা কাণ্ডত ভবতে যেতিয়া পালি-পহৰীয়া লৈ ৰামক বাৰ পৰা ওলটাই আনিবলৈ আৰু লাগিলে ৰামৰ সলনি নিজে পিতৃবাক্য পলি কনবাস খাচিবলৈ গৈছে, তেতিয়াও ৰামৰ উকে তেওঁৰ সেই আদৰ্শ চৰিত্ৰই ফুটি এলাইছে - "সবাকো বোলন্ত বামে কৰি দৃঢ় মন। সৰে লোকে মোক ওহ কি কাৰণ॥ লৰ বুদ ফে অথিৰ ধীনে আমি কোনে এৰিবোৰোপৰ বান।
